در رهانیدن موسیقی از قید کلام☆

موسیقی و شعر، در تمامی فرهنگ‌های جهان و آثار موسیقی گذشتگان به عنوان دو عنصر مکمل، حضوری غیرقابل انکار داشته‌اند. در موسیقی ایران نیز بیشتر آثار به‌جامانده از گذشته، در فرم‌های آوازی از قبیل تصنیف، کار عمل، و ساز و آواز است و ندرتاً به موسیقی صرف و بدون کلام پرداخته شده است.

استفاده از کلام در موسیقی دلایل متعددی دارد که می‌توان به تسهیل در انتقال پیام اثر موسیقی و ساده فهم‌ترشدن آن، تأثیرگزاری بیشتر اثر موسیقی، و برقراری ارتباط بیشتر با شنونده، جذب مخاطبین بیشتر وغیره بوده است. امروزه علاوه بر دلایل فوق، ایجاد بازار فروش بیشتر تولیدات موسیقی نیز مدّ نظر است و این موضوع در عصر حاضر با قوت بیشتری در حال انجام است و بیشتر تولیدکنندگان نیز به دنبال چنین آثاری هستند.

در این روند تولید موسیقی، بنا به دلایل گفته‌شده، دائماً از کیفیت شعر و موسیقی کاسته شده و محصولاتی با کیفیت هنری بسیار نازل و یا بدون هیچ‌گونه کیفیت هنری تولید می‌شود.

در اروپا از اوایل قرن شانزدهم (دوره باروک)، تولید موسیقی بی‌کلام در آثار آهنکسازان شکل گرفت و موسیقی بی‌کلام جایگاه خاص خود را یافت که می‌توان به فرم‌هایی چون سمفونی، کوارتت زهی، سونات، اورتورها و… اشاره کرد. امروزه موسیقی سازی در سراسر جهان جایگاه ویژه و انکارناپذیر خود را دارد و از تکنوازی گرفته تا پیچیده‌ترین ترکیبات ارکستری در حال تولید و اجراست.

موسیقی سازی در ایران نیز، طی چند دهۀ گذشته با حضور موسیقیدانان و آهنگسازانی چون درویش‌خان، علی‌نقی وزیری، ابوالحسن صبا، رکن‌الدین مختاری، روح‌الله خالقی و..‌‌. حسین علیزاده از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شده است.

حسین علیزاده در پنج دهۀ گذشته، آثار ارزشمندی را از آلبوم‌های تکنوازی گرفته تا ترکیبات مختلف ارکستری در این راستا تولید نموده است.

از این دست آثار می‌توان به آلبوم‌های تکنوازی: کنسرت نوا، کنسرت همایون، ترکمن، هم‌نوایی، تربت، آن و آن، سلانه، ماه و مه، در آن سوی، نوای نوا و آثار دیگری چون نی‌نوا، نوبانگ کهن، آوای مهر، گبه، زیر تیغ و…‌‌ اشاره کرد.

نگاه حسین علیزاده به آواز یک‌بعدی نبوده و به عنوان ابزار تولید صدا با نگاه چندبعدی و ویژه‌ای با آواز برخورد می‌نماید و بر این اعتقاد است که از مجموعه توانایی‌های این ابزار در موسیقی بهره‌برداری شود.

او همچنین اعتقاد دارد کارکرد صدای انسانی فقط در ارائۀ کلام نیست و تلاش کرده است تا در آثارش از آواز و آوا به صورت خاص و منحصربه‌فرد استفاده شود.

این تلاش در آلبوم‌هایی چون: راز نو، آوای مهر، به تماشای آب‌های سپید، نوبانگ کهن، عشقیم گل، ساز نو آواز نو و… به عرصه ظهور رسیده است.

نقش دانش موسیقی، خلاقیت بی‌نظیر، نگاه آزاد و دور از تعصب به ردیف موسیقی دستگاهی ایران، توجه ویژه  به موسیقی اقوام ایران، شناخت بسیار عمیق وی از فرهنگ و سنت موسیقی ایران و ارائۀ ترجمانی جدید از این هنر ناب، در تولید این آثار غیرقابل‌انکار است.

ارائۀ این دست آثار در چند دهۀ گذشته تحولات بسیار جدی و عمیقی را در جامعۀ موسیقی ایران موجب شده است.

با ارادت و احترام فراوان، برای او آرزوی سلامتی و طول عمر دارم و شصت و نهمین زادروز این هنرمند بی‌مانند و تکرارنشدنی عرصه موسیقی ایران را به ایشان و جامعه موسیقی ایران تبریک عرض می‌کنم.

در پایان شعری از جلال‌الدین محمدبلخی:

رندان سلامت می‌کنند، جان را غلامت می‌کنند

مستی ز جامت می‌کنند، مستان سلامت می‌کنند

اول شهریور ۱۳۹۹

ــــ شهرام صارمی

موسیقیدان و نوازنده کمانچه

پانوشت: عنوان این نوشتار برگرفته از یادداشتی کوتاه درباره استاد حسین علیزاده است که در سال ۱۳۵۸ در روزنامۀ آیندگان نوشته شده بود.