برونو نِتِل (۱۴ مارس ۱۹۳۰- ۱۵ ژانویۀ ۲۰۲۰)، موسیقی‌شناس و موسیقی‌شناس‌قومی، یکی از برجسته‌ترین و پرکارترین پژوهشگران این حوزۀ دانش و علم موسیقی‌شناسی‌‌قومی است. او در سال ۱۹۳۰ در چکسلواکی به‌دنیا آمد. پدر او پاول نِتِل[۱] (۱۸۸۹- ۱۹۷۲)، با وجود داشتن تحصیلات در رشتۀ حقوق در تمام عمر به موسیقی علاقمند بود و علاوه بر تحریر آثار ارزشمندی در زمینۀ موسیقی[۲]، از سال ۱۹۲۰ مدرس خصوصی دانشگاه پراگ بود و در سال ۱۹۷۲ به ریاست مؤسسۀ موسیقی‌شناسی پراگ منصوب شد. در دوران جنگ جهانی اول نیز پاول نِتِل مدیر موسیقی گروه آلمانی‌زبان رادیو بود. برونو نِتِل، فرزند پاول، هرچند دوران سختی را در سال‌های نخست جنگ جهانی اول در چکسلواکی طی کرد، اما علاقمندی پدر به موسیقی را به میراث پذیرفت و در سال ۱۹۳۹ برای تحصیل به دانشگاه ایندیانا در آمریکا و پس از آن به دانشگاه میشیگان رفت. برونو نتل از سال ۱۹۶۴ در دانشگاه ایلینوی آغاز به درس دادن کرد و در همین دانشگاه به عنوان استاد تمام موسیقی و انسان‌شناسی نائل شد. در سال‌های بعد رئیس و عضو جامعۀ اتنوموزیکولوژی آمریکا[۳] و همچنین سردبیر مجلۀ اتنوموزیکولوژی[۴] و کتاب سال موسیقی سنتی[۵] شد و چندین دکترای افتخاری از دانشگاه‌های شیکاگو، ایلینوی و کالج کارلتون دریافت کرد و در دانشگاه‌هایی مانند هاروارد، شیکاگو، مینه‌سوتا، واشنگتن و تگزاس به‌عنوان استاد مدعو در دوره‌های مختلف تدریس کردند. پروفسور نتل در سال‌های مختلف جوایز متعدد علمی و پژوهشی بسیاری را در سراسر دنیا از آن خود کردند.

زمینۀ اصلی مطالعات برونو نتل، نظریات، رویکردها و روش‌های مطالعه در فرهنگ موسیقی اقوام مختلف جهان است. او تحقیقات بسیار مفیدی را دربارۀ فرهنگ بومی‌های آمریکا (ایالت مونتانا، ۱۹۶۰ و ۱۹۸۰)، انواع موسیقی در خاورمیانه، به‌ویژه ایران (سال‌های ۱۹۶۶- ۱۹۶۸- ۱۹۶۹- ۱۹۷۲- ۱۹۷۴)، جنوب هند (۱۹۸۱-۱۹۸۲)، موسیقی مردمی جمهوری چکسلواکی و فرهنگ یهودیت به‌انجام رسانده است. برونو نتل در سفرهای مختلف به ایران، به مطالعۀ موسیقی کلاسیک ایران در کنار نورعلی‌خان برومند پرداخت و بخشی از آنها را با ساز تار می‌نواخت. در یکی از سفرهای خود نیز به همراه استفان بِلام به استان خراسان سفر کردند. نتیجۀ مطالعات ایشان در حوزه‌های مختلف موسیقایی، در قالب بیش از ده‌ها عنوان کتاب، و مقالات متعدد منتشر شده است که تقریباً تمامی آنها از منابع بسیار مهم و بنیادین در رشتۀ اتنوموزیکولوژی به‌شمار می‌آیند. در نیمۀ قرن بیستم، مِریام (۱۹۶۴) و بلَکینگ (۱۹۷۴)، دو نفر از پیشکسوتان دانش اتنوموزیکولوژی، تلاش‌های بسیاری در راستای ارائۀ تعاریف و نظریات مربوط به شناخت موسیقی و همچنین طبقه‌بندی زمینه‌های مطالعاتی این رشته به انجام رساندند. در این سال‌ها تثبیت جایگاه این رشته به‌عنوان یکی از شاخه‌های علوم آکادمیک دغدغۀ مهمی به‌شمار می‌آمد که با طبقه‌بندی رویکردها و نظریات آن، در مراکز آکادمیک پذیرفته شد. هرچند در سال‌های بعد پژوهش‌های موردی بسیاری منتشر شد که هر یک به‌نوعی زمینه‌های متفاوت این علم را به جهان آکادمیک وارد کردند اما کتاب مهم برونو نتل با عنوان مطالعه‌ی اتنوموزیکولوژی (۱۹۸۳) یکی از نقاط عطف در نشان‌دادن صورتِ طبقه‌بندی‌شده، هدفمند و نظریه‌مندِ این رشته به‌شمار می‌آید. علاوه بر مطالعۀ موسیقی اقوام مختلف در جهان، نتل در سال ۲۰۱۵، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های اتنوموزیکولوژی را با عنوان ۳۳ مسئله در اتنوموزیکولوژی منتشر کرد. که در این کتاب موضوعات مهم و اساسی مورد مطالعه در اتنوموزیکولوژی و روش پرداختن و مطالعۀ آنها مورد بحث قرار گرفته است. بسیاری از کتاب‌های ایشان به زبان‌های فرانسوی، اسپانیایی، ژاپنی، کره‌ای، چینی و فارسی ترجمه شده‌اند.

در چند دهه از حیات علمی خود، پروفسور نتل بیش از هر موضوعی به مقولۀ بداهه‌پردازی توجه داشتند؛ موضوعی که بخش مهمی از هویت موسیقاییِ کشورهای حوزۀ ایران، عرب و ترک به‌شمار می‌آید. در سال ۲۰۰۹ آخرین پژوهش‌های نتل با عنوان بداهه‌پردازی موسیقایی: هنر، آموزش و جامعه در همین زمینه منتشر شد. در سال ۲۰۱۰ نیز کتاب دیگری در زمینۀ تاریخ اتنوموزیکولوژی از پروفسور نتل به چاپ رسید. در سال‌های اخیر پروفسور برونو نتل به‌شکل نیمه‌وقت در گروه موسیقی دانشگاه ایلینوی تدریس می‌کردند. بسیاری از موسیقی‌شناسان قومیِ سرشناس جهان، از دانشجویان ایشان بوده‌اند که از میان آنها می‌توانیم به فیلیپ بوهلمن، کریس واترمن و بسیاری دیگر اشاره کنیم. هم‌اکنون و به‌طور سالیانه، جایزه‌ای به‌نام و به احترام مطالعات ارزشمند ایشان، جایزه‌ای با نام «جایزۀ برونو نتل» از طرف انجمن موسیقی‌شناسی آمریکا به پژوهشگران اهدا می‌شود.

برونو نتل، علاوه بر شخصیت بسیار فعال، انسانی پُرکار و بسیار مهربان و صمیمی بودند. در چند هفته پیش از فوت ایشان، در طی مکالماتی که به منظور دعوت ایشان برای برگزاری کنفرانس تصویری با دانشجویان دانشگاه تهران و انجمن مطالعات موسیقی نواحی ایران داشتم، هیجان و شوق زیاد ایشان، حتی از نوشته‌های مجازی‌شان نیز مشهود بود و بسیار باعث تأسف است که این مجال برای ما فراهم نشد تا بتوانیم دست‌کم در یک گفتگوی تصویری میزبان این دانشمند فرهیخته باشیم. پروفسور برونو نتل دعوت ما برای برگزاری کنفرانس را در حالی پذیرفتند که در بستر بیماری بودند، اما این حالت دشوار بیماری، از اشتیاق ایشان برای کارکردن و صحبت دربارۀ موسیقی هیچ کم نکرده بود؛ گویا ضعف جسمانی، دلیل موجهی برای کنارگذاشتن تلاش برای شناخت بیشتر و گفتگوهای علمی به‌شمار نمی‌آمد. ایشان در پاسخ به پرسش من در راستای یافتن موضوعی برای کنفرانس تصویری در ایران به موضوعی اشاره کردند که شاید نقل مستقیم آن خالی از لطف نباشد و شاید به اجمال نشان دهد که پرسش باقی‌مانده در ذهن این پژوهشگر، پس از زیستن سال‌هایی پر از اندیشه و دانش، در آخرین روزهای حیات چه بوده است:

اجازه بدهید در مورد موضوعی صحبت کنم که در بیست سال گذشته دغدغۀ اصلی من بوده است. منظور من رویکردهای عمومی به طور عام و مسئلۀ «اصالت» به طور خاص است. از زمانی که من در سال ۱۹۴۸ مطالعه در زمینۀ اتنوموزیکولوژی را آغاز کردم، بسیاری از موضوعات تغییر کرده‌اند؛ از جمله دیدگاه‌ها و رفتارهای شخصی من و بنابراین امیدوارم صحبت دربارۀ این موضوع یعنی تغییراتِ ایجادشده در تعریف مفهومِ اصالت، برای شما نیز جالب باشد. البته در عین حال همین موضوع شامل مسئلۀ مطالعۀ موسیقی مردمی (اقوام)ــ موضوع مورد علاقۀ شماــ نیز می‌شود (Nettl 1398).

اندیشه‌های پروفسور برونو نتل، جزو ماندگارترین و قوام‌یافته‌ترین اندیشه‌های علمی در زمینۀ دانش شناخت موسیقی اقوام است و همان‌طور که اشاره شد، بسیاری از اندیشمندان این رشته در جهان، از دانشجویان ایشان بوده‌اند و بدون تردید راه اندیشه‌ و تفکرات او را به کمال خواهند رساند. این همان رمز جاودانه‌شدن در علم، دانش، خضوع و انسانیت است. پروفسور برونو نتل در شامگاه چهارشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۸، در ایلینوی چشم از جهان فرو بستند.

(۱۹۵۶). Music in Primitive Culture. Harvard University Press.

(۱۹۶۰). Cheremic Musical Styles. Indiana University Press

(۱۹۶۴). Theory and Method in Ethnomusicology. The Free Press of Glencoe.

(۱۹۶۵/۱۹۸۹). Folk and Traditional Music of the Western Continents. Prentice-Hall, Inc.

(۱۹۷۶). Folk Music In The U.S. An Introduction. Wayane state University Press.

(۱۹۷۷). Daramad of Chahargah: a study in the performance practice of Persian music. Detroit: Information Coordinators.

(۱۹۷۸). Eight Urban Musical Cultures. University of Illinois Press.

(۱۹۸۹). Blackfoot Musical Thought: Comparative Perspectives. Ohio: The Kent State University Press.

(۱۹۸۳/۲۰۰۵). The Study of Ethnomusicology. University of Illinois Press.

(۱۹۹۱). Comparative Musicology and Anthropology Of Music. (with Philip V. Bohlman) University of Chicago Press.

(۱۹۹۲). The Radif of Persian Music (rev. ed).

(۱۹۹۴). Heartland Excursions: Ethnomusicological Perspectives on Schools of Music. University of Illinois Press.

(۱۹۹۵). Music, Culture, & Experience. University of Chicago Press.

(۱۹۹۶). Excursions In World Music. Prentice Hall.

(۱۹۹۸). In The Course Of Performance. University of Chicago Press.

(۲۰۰۵). Study Of Ethnomusicology. University of Illinois Press.

(۲۰۱۰). Nettl’s Elephant. University of Illinois Press.

(۲۰۱۳). Becoming an Ethnomusicologist: A Miscellany of Influences. The Scarecrow Press.

[۱] Paul Nettl

[۲]  از جمله آثار پاول نتل، می‌توانیم به تاریخ موسیقی رقص (۱۹۴۷)، گوته و موتسارت (۱۹۴۹)، موتسارت و رقص (۱۹۶۰)، رقص و موسیقی رقص (۱۹۶۲)، لوت و موسیقی (۱۹۶۷)، موتسارت و ماسونری (۱۹۷۰) و دانشنامۀ بتهوون (۱۹۹۴) اشاره کنیم.

[۳] Society for Ethnomusicology

[۴] Ethnomusicology

[۵] Yearbook for Traditional Music