سیاوش عظیمی نوازنده تنبک موسیقی و نمایش خیمه شب بازی معتقد است که ملودی اصلی خیمه‌شب‌بازی از بین‌رفتنی نیست و اجرای آن در شرایط کنونی در موزه خیمه شب بازی، این هنر و شخصیت ماندگار مبارک را دوباره زنده می‌کند.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی موسیقی ایران ، در دل تهران و در خانه‌ موزه خیمه‌شب‌بازی، هر سه‌شنبه موسیقی سنتی خیمه‌شب‌بازی طنین‌انداز می‌شود؛ نوایی که هم کودکان را به وجد می‌آورد و هم بزرگ‌ترها را به خاطرات شیرین گذشته پیوند می‌زند. این اجراها تلاشی است برای زنده نگاه داشتن میراث ارزشمند موسیقی و نمایش عروسکی ایران‌زمین، هنری که در روزگار گذشته با شخصیت محبوب مبارک، خنده و تفکر را در دل مردم می‌نشاند.

در فضای صمیمی و فرهنگی این موزه، نوازندگان و عروسک‌گردانان ، با اجرای موسیقی و نمایش خیمه شب بازی با عروسک بارک روح تازه‌ای به موسیقی خیمه‌شب‌بازی می‌دمند و باعث احیای یکی از کهن‌ترین گونه‌های موسیقی نمایشی ایران شده اند و گامی اثرگذار در مسیر احیای موسیقی سنتی عروسکی و زنده‌سازی فرهنگ مبارک‌خوانی برداشته اند.

در واقع اجرای موسیقی خیمه‌شب‌بازی در این موزه بخشی از طرح احیای میراث شنیداری و نمایشی ایران‌زمین است. هنرمندان جوان و پیشکسوت در کنار هم با تکیه بر نغمه‌ها، ریتم‌ها و ضرب‌آهنگ‌های سنتی، فضای خیمه‌شب‌بازی و شخصیت ماندگار مبارک را دوباره زنده می‌کنند. مبارک با زبان شوخ و مردمی‌اش از دل تاریخ بیرون آمده تا بار دیگر با تماشاگران گفت‌وگو کند و پیام شادی، امید و انتقاد اجتماعی را در قالب هنری کهن بازآفرینی کند.

سیاوش عظیمی، تنبک‌نواز و هنرمند فعال در عرصه نمایش‌های سنتی و موسیقی خیمه‌شب‌بازی درباره ویژگی‌های موسیقی این نمایش سنتی که در موزه خیمه شب بازی اجرا می کند، در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی موسیقی ایران گفت: ملودی‌هایی که در خیمه‌شب‌بازی استفاده می‌کنیم بیشتر در دستگاه همایون هستند و بعد از آن، بیشترین سهم را دستگاه شور و مشتقات آن دارد. مشتقات همایون مانند اصفهان و شوشتری گهگاه و همین‌طور از مشتقات شور مانند ابوعطا و بیات ترک نیز بیشتر استفاده می‌کنیم. گاهی دشتی و کمتر از همه هم معمولاً افشاری اجرا می‌شود. اما در مجموع، بیشترین سهم را در آوازها و دستگاه‌های ما دستگاه همایون دارد، چون ملودی اصلی که شروع و پایان خیمه‌شب‌بازی با آن است، یک ملودی ثابت قدیمی در دستگاه همایون است که با شعرهای مختلف اجرا می‌شود. در واقع شعرهایی انتخاب می‌شوند که وزنشان با آن ملودی هماهنگ باشد و در بخش آغاز و پایان نمایش، که یکی از عروسک‌ها وارد صحنه شده و می‌رقصد، از آن استفاده می‌کنیم. این ملودی در میانه اجرا نیز گاه تکرار می‌شود.

عظیمی افزود: جدا از همایون و شور، دستگاه‌های دیگری مانند چهارگاه نیز، به‌ویژه در بخش‌های بی‌کلام، به کار می‌روند؛ مثلاً در قسمت‌هایی مثل عروسی فرخ‌خان، عروسی مبارک یا رقص عمو حسن سوپور از دستگاه چهارگاه استفاده می‌شود.

این نوازنده تنبک درباره احتمال فراموشی این ملودی‌ها اظهار کرد: این سبک موسیقی و ملودی اصلی خیمه‌شب‌بازی، که معمولاً در دستگاه همایون است، دیگر آن‌قدر اجرا و ضبط شده که بعید می‌دانم از بین برود. از قدیم ضبط‌هایی از آن وجود دارد و اکنون هم بیشتر خیمه‌شب‌بازها از همان ملودی استفاده می‌کنند. البته اگر در گذشته ملودی خاصی بوده که ضبط نشده، طبیعتاً از آن اطلاعی نداریم، اما ملودی مشهور همان است که در ابتدای نمایش اجرا می‌شود .

عظیمی در ادامه به یکی از تصنیف‌های رایج در اجراهای اخیر اشاره کرد و گفت: یکی از بخش‌های معروف در چند دهه اخیر، تصنیفی است که در اجرای “میل‌بازی پهلوان” خوانده می‌شود. بیشتر خیمه‌شب‌بازها در این بخش تصنیف “امان ز هجر رخ یار” را می‌خوانند که نخستین‌بار خانم قمرالملوک وزیری اجرا کرده و آهنگ‌سازش آقای محمدعلی امیرجاهد بوده است. البته این تصنیف اساساً برای خیمه ساخته نشده، اما به مرور در این بخش از نمایش جا افتاده است؛ اما ضبط اصلی این بخش نیز موجود است و بارها توسط خوانندگان مختلف بازخوانی شده است.

وی درباره آشنایی نسل کودک و نوجوان با موسیقی خیمه‌شب‌بازی بیان داشت: این‌طور نیست که نسل جدید پیش از دیدن نمایش با این ملودی‌ها آشنا باشند. چون نه در فضای مجازی کسی خیمه‌شب‌بازی می‌بیند و نه تلویزیون پخش می‌کند. البته من موافقم که تلویزیون هم پخش نکند، چون نسخه ضبط‌ شده هیچ‌وقت حال و هوای اجرای زنده را ندارد و از نظر من بی‌نمک و بی‌مزه می‌شود.

نوازنده تنبک موسیقی خیمه شب بازی ادامه داد:ملودی‌های ثابت در خیمه‌شب‌بازی و سیاه‌بازی آن‌قدر در ذهن ماندگارند که کافی است ما دو بیت از شعر را با ملودی اصلی بخوانیم تا تماشاگران در اجرای بعدی همراهی کنند. بعضی با دهانشان ملودی را زمزمه می‌کنند و برخی از بزرگ‌ترها شعر را با همان ملودی می‌خوانند. کسانی که سن بالاتری دارند، معمولاً از کودکی خیمه‌شب‌بازی را از نزدیک دیده‌اند یا در دهه پنجاه و شصت از تلویزیون شنیده‌اند و به همین دلیل ملودی را به‌خوبی به یاد دارند. حتی بسیاری از کودکان که برای بار دوم یا سوم نمایش را می‌بینند، شعرها را حفظ می‌کنند و با ما می‌خوانند.

این هنرمند در ادامه درباره آشنایی مخاطبان با سازهای مورد استفاده در نمایش مبارک(خیمه شب بازی) گفت: بارها پیش آمده که پیش از شروع نمایش، هنگام تعامل با تماشاگران، افراد درباره سازها سؤال می‌پرسند؛ به‌ویژه درباره ساز کمانچه، چون تنبک برای بیشتر مردم آشناتر است. نوازنده معمولاً برایشان توضیح می‌دهد که این ساز کمانچه است، صفحه‌اش پوسته دارد، بدنه‌اش چوبی است و آرشه‌اش از دم اسب ساخته می‌شود. توضیح می‌دهیم که خیمه‌شب‌بازی تقریباً همیشه با ساز کمانچه یا ویولون همراه بوده است.

وی با اشاره به نگاه بین‌المللی توریستها به این سازها افزود: برای بسیاری از خارجی‌ها، آشنایی با این سازها بسیار جذاب است. متأسفانه ما در معرفی فرهنگ خود، به‌ویژه موسیقی، در سطح جهانی کوتاهی کرده‌ایم و بسیاری از مردم دنیا نه تنها سازهای ما را نمی‌شناسند، بلکه گاه تصور می‌کنند متعلق به کشورهای دیگر است. در جشنواره‌های عروسکی یا جشنواره‌های خیمه‌شب‌بازی که مخاطب بین‌المللی دارند، همیشه این علاقه برای شناخت سازها وجود دارد و چنین رویدادهایی می‌توانند به شناساندن حداقل این دو ساز ایرانی، یعنی کمانچه و تنبک، کمک زیادی کنند.

گفتگو:سحر طاعتی