سیامک جهانگیری: «نیِ چوبی نه ابداعی در آن هست و نه اختراعی، تنها بازنگری ساز نی است»
چهارشنبه, 13 مرداد 1395
به گزارش نای، در پی سوءتفاهمی که از طرف برخی از سازندگان نی در رابطه با نی چوبی ساختهی سیامک جهانگیری بهوجود آمده بود، وی یادداشتی در رابطه با این ساز برای رفع ابهامات نوشت. در این یادداشت آمده است:
به نام خدا
طی روزهای گذشته متنی از من با عنوان نی چوبی، به همراه نمونهی صوتی و تصاویری از این ساز در فضای مجازی منتشر شد که ظاهراً با بعضی سوءتفاهمها یا شاید توهماتی همراه شد و عدهای بدون دیدن این ساز از نزدیک و شنیدن صدای آن صرفاً بهعنوان معترض به این جریان، ادعای لقب اولین مبدع و مخترع را برای خود داشتند که لازم میدانم نکاتی را در خصوص این سوءتفاهمات یادآور شوم.
- همانطور که میدانید در طول سالیان دراز، انواع مختلف چوب یکی از عناصر اصلی در ساخت و ساختمان هر ساز در تمام نقاط دنیا بوده و هست، پس صرفاً چوبیشدن یک ساز دلیل بر ابداع و اختراع آن نخواهد بود، چنانچه من هم در متن نوشتهشده توسط خودم تأکید میکنم، چرا که سرتیترِ خبر، در برخی خبرگزاریها، که از واژهی ابداع یا اختراع استفاده کرده در متن من نیست و من اعتقادی به این واژه نه برای خودم و نه دیگران ندارم، و تنها از عنوان نیِ چوبی استفاده میکنم آن هم به خاطر استفادهکردن از چوب به جای ساقهی گیاهِ نی تا وجه تمایزی برای مخاطب باشد.
- با نگاهی به کشورهای همسایه و حتی برخی از مناطق کشورمان متوجه خواهید شد که سابقهی ساخت ساز بادی با شباهت به ساختمان ساز نی با جنس چوب بوده و هست، مثل ساز کاوال در ترکیه. پس موضوع چوبیبودن نه چیز جدیدی هست و نه ابداعی در آن.
- به نظرم همانطور که در متن منتشرشده آمده دلایل انجام و اقتباس از ساز نی و ساخت نی چوبی داشتن سازی است با صدادهی مشخص ساز نی و داشتن فواصل موسیقی دستگاهی که بتواند این شرایط برای ۱۳ کوک موجود در نی به شکل تکرارپذیر و همگن صورت پذیرد که با رجوع به متن توضیح کاملتر آن را خواهید دید. پس این عملکرد را شاید بتوان با مواد دیگری هم به انجام رساند، مانند مواد مصنوعی که آقای البرز فنایی سالهای قبل این مورد را تجربه و انجام داده، یا حتی با شیشه و یا سرامیک که شنیده شده بعضی از دوستان تجربه کردهاند، پس چوب فقط مادهی مشترک سازندهی نی چوبیِ ساختهی من با سایر دوستان است. این چوب، به لحاظ فیزیکی، برای من مشخصات صوتیای دارد که ممکن است با نقطه نظر دوستان متفات باشد. اما در خصوص فواصل، جدا از تعاریف و نسبتهای مشخص فواصل و نیز انتخاب چوب درست و صنعت ساخت و طراحی، این امر نیاز به تجربهی نوازندگی و اجرا اعم از ضبط و اجرای زنده و تدریس در طول سالیان را دارد تا با کم و کیف ساز نی آشنا شده و صرفاً ابزار فنی جوابگو نخواهد بود.
- با توجه به توضیحات دادهشده در تجربهی ساخت نیِ چوبی، پیداست این عمل، جدا از سابقهی تاریخی، در چند سال اخیر هم سابقه داشته و این عمل در حال حاضر نه ابداع است نه اختراع، چرا که ۳۳ سال پیش جناب حسین عمومی این اقتباس را انجام داده و تصویرش را برایم فرستادهاند. در صحبتهایی که با استادم آقای کیانینژاد داشتم ایشان هم توضیح دادند که چنین تجربهای را در جوانی داشتهاند، اما در سالهای اخیر آقای فردین زارعی این اقتباس را انجام داده که تصاویر کاملی از ساز و اجرای آن در فضای مجازی منتشر شده است. بعدها آقای البرز فنایی که توضیح آن داده شد و این اواخر حدود ۲ سال پیش آقای بیگی هم نای یا همان نی چوبی را ساختند که البته ایشان اختراعات و ابداعات زیادی را در این سالها انجام دادهاند مانند یسنای، طرحی از دودوک که قمیش آن از جنس پلاستیک است با کلیدهایی بر بدنهی ساز و اخیراً آنش یا همان قمیشِ سازِ کلارینت از جنس مواد مصنوعی. البته من نی چوبی ساخت ایشان را در هتل محل اقامتم در همدان دیدم و به لحاظ فنی توضیحاتی را دادم و گفتم که من هم دو سالی است که با ساخت این ساز درگیرم اما موضوع مورد بحث من در ساخت با شما کاملاً متفاوت است که ظاهرا ایشان در دو روز اخیر مدعی اولین مبدع یا مخترع این ساز شدهاند.
با این توضیحات خواستم مخاطبین این جریان را در کم و کیف شکلگیری ایدهی نهچندان نو اما مهم قرار دهم.
اما جالب اینکه، این فضای خفته این روزها با التهابِ هرچه تمامتر بیدار شده که جای بسی خوشحالی است و ادعاهایی شده که به نظر من باید در فضای آکادمیک مورد بحث و بررسی قرار بگیرد، چرا که موضوع مورد بحث سازسازی و موسیقی است نه ساخت صنایع دستی.
حال سؤال من این است، دوستان عزیز! آیا حداقل خودتان با سازهایتان اجرا کردهاید، یا اگر استادانی مهر تأیید بر کارتان زدهاند خود با این سازها اجرا کردهاند تا در معرفی آن به جامعهی موسیقی و عرضهی عمومی کارتان قدمی برداشته شود؟ آیا من مانع انجام کارتان شدهام که با متهم کردن من به الگوبردای از کارتان کمکاری خودتان را توجیه میکنید؟ مگر الگوی سازهای مرا دیدهاید که به خود اجازهی این اتهام را میدهید؟ سابقهی کاری من در این سالها مشخص است، شما چطور؟ چه کردهاید؟ آیا بعد از ساخت سازتان زمانی را برای آزمایش آن به خود و دیگران، نه در خلوت و فضای شخصی، بلکه در جامعه و اجرای عمومی صرف کردهاید؟
ساز نی چوبی همانند بسیاری از سازهای دیگر میتواند سازندگان مختلف داشته باشد که هر یک به فراخور توان و تجربهاش ساخت آن را انجام خواهد داد، پس نگران بازار کارتان نباشید فضا برای همه هست.
در انتها باید بگویم برای ساخت این ساز جدا از سابقهی ۲۷ سال نوازندگی و اجرا و آموزش این ساز، دو سال زمان برای پیدا کردن فواصل و تناسبات طولی و قطری و جنس چوب مناسب و غیره زمان صرف شد.
طرح اولیهی این اقتباس با همراهی برادرم سیروس جهانگیری، که دانش فنی بالایی در ساخت ماشینآلات صنعتی و طراحی دارد انجام پذیرفت. آنچه ساخته شد نتیجهی نهایی نبود، چرا که موضوع چوب و نیِ چوبی نبود. من راه را به همراه دوست خوبم محسن ایروانفر ادامه دادم و هر بار کار و ساخت و آزمایش و اجرا را به شرایط بهتر رساندم و تا زمانی که ساخت ۱۳ کوک نی چوبی کامل نشد آن را بهصورت عمومی معرفی نکردم. بنابراین هیچگاه صرفاً سعی در انجام کاری به عنوان اولین نفر نبوده و نیستم. پس اگر اوّلینی هست پیشکشتان. دوستان، موسیقی ایرانی این روزها بیش از هر چیز نیاز به تفکر و همدلی دارد، باشد که اتفاق بیفتد.
ــ سیامک جهانگیری
تابستان ۹۵
در زیر تصاویر برخی از نی های چوبی آورده شده و همچنین برخی از اختراعات و ابداعات همچون نی بم، چهارنای، نی کلیددار، تا از کم و کیف ابداعات و اختراعات دیگر آشنا شوید
کاوال ترکیه
ساز نی چوبی استاد حسین عمومی که تقریبا ۳۳ سال پیش ساخته اند
نی چوبی فردین زارعی
ساز یسنای آقای بهروز بیگی. متأسفانه عکسی از ساز نایی یا نی چوبی ایشان در فضای مجازی موجود نبود
همچنین عکسی از ساز نی با پلیمر مصنوعی ساخته آقای البرز فنایی یافت نشد
ساز نی بم و چهار نای آقای منصور زندی
ساز بم نای آقای قاسم علوی
نی کلیددار آقای رسول صادقی
سیزده کوک متداول نی چوبی ساخته سیامک جهانگیری، اجرا با ساز نی چوبی در گروه هم آوایان به سرپرستی استاد حسین علیزاده، عکس از امیر خامنه
نمونه های کوتاه اجرا با ساز نی چوبی توسط سیامک جهانگیری
چهارگاه با نی دو
سه گاه با نی فا بلند
بیات ترک با نی فا کوتاه