به گزارش ستاد خبری پانزدهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، در ابتدای این نشست پژوهشی محمدعلی مرآتی (دبیر جشنواره) در سخنانی مطرح کرد: محور اصلی جشنواره پانزدهم «ایران فرهنگی _ سنت‌های قومی و‌ گفتمان‌های موسیقی جهان اسلام» است که چند کلیدواژه مهم را در دل خود جای می‌دهد. ایران فرهنگی شامل محدوده بزرگی است که قفقاز، آناتولی و بین‌النهرین را در برمی‌گیرد و حوزه موسیقی‌اش جهان اسلام محسوب می‌شود که در رابطه متقابل با ایران فرهنگی است.

دبیر جشنواره ادامه داد: جشنواره پانزدهم را با تمرکز بر روی یک گفتمان موسیقایی آغاز می‌کنیم، در واقع بحث ما به طور مشخص روی مباحث فیلسوفانه و زیبایی‌شناسانه نخواهد بود. موضوع نشست امروز نیز «بررسی اشتراکات موسیقی ایران با حوزه آسیای میانه» خواهد بود که آقای هوشنگ جاوید درباره آن صحبت خواهد کرد.

در ادامه این نشست پژوهشی، هوشنگ جاوید (پژوهشگر پیشکسوت موسیقی نواحی) در سخنانی مطرح کرد: ما اشتراکات زیادی با جهان اطرافمان داریم. از طرفی موسیقی جهان اسلام هم همواره راه ‌پیشرفت را طی کرده است. اگر به اسناد تاریخی مراجعه کنیم، قطعا به گسترده بودن این چتر فرهنگی پی خواهیم برد. البته بازرگانان و سفیران نیز در این تبادل فرهنگی جایگاه ویژه‌ای دارند. در دوره پیش از اسلام، اتفاقات مهم در زمینه موسیقی رخ داده است. فلاسفه مسیحی که در دوره انوشیروان ساسانی به ایران پناه آوردند، موجب وام‌گیری هنری بسیار زیادی شدند، طوری که جشن‌های ایرانی به کشورهای اروپایی هم صادر می‌شوند.

این پژوهشگر در این باره ادامه داد: اگر بخواهیم مصداقی در این باره صحبت کنیم، می‌توان به جشن کدو در ایران اشاره کرد که بعدها توسط مسیحیان با عنوان جشن هالووین برگزار شد. جشن کدو یکی از جشن‌های بسیار مهم ایرانیان بوده است؛ زیرا در برهه‌ای اقتصاد ایران با کدو می‌چرخیده است و مردم در تغذیه خود از آن بهره زیادی می‌بردند. یا مثال دیگر اینکه الگوی جشن ولنتاین از روی جشن دوستی ایران برداشته شد. حتی جشن آب‌پاشان هم که در ارمنستان برگزار می‌شود، برگرفته از یک جشن ایرانی است که برایش ترانه، موسیقی و رقص هم دارند. اگر به اسناد مراجعه کنیم، متوجه می‌شویم که این گفته‌ها تا چه حد وجهه تاریخی دارند.

هوشنگ جاوید اضافه کرد: این تبادلات فرهنگی و هنری میان ایران و کشوری مثل یونان هم وجود داشته است که در حوزه‌هایی نظیر جنگ و رزم دیده می‌شدند. مثلا از ساز ایرانی سنتور در بخش رزم و جنگ استفاده می‌شد. در واقع سنتور یک ساز نظام‌مند درباری بود و هنوز هم می‌توان در ایران فرهنگی مورد توجه قرار گیرد. کما اینکه در این زمینه هنرمندانی چون حسین دهلوی با تشکیل ارکستر سازهای مضرابی روی آن کار کرد اما متاسفانه حمایت چندانی از این کار که رویکرد پژوهشی هم داشت، نشد.

این پژوهشگر در بخش دیگری از سخنانش درباره دیگر تاثیرات موسیقی ایران روی موسیقی‌ سایر کشورها توضیح داد و افزود: موبدان زرتشتی از هنر آواز در دعاها و مناجات خود استفاده می‌کنند و آن را کارکردی در جهت تبلیغ دین می‌دانند. بعدها کلیسا هم اجازه داد که در اجرای آیین‌ها از هنر آواز استفاده شود. در واقع بر اساس روابطی که میان کلیساها و ایرانیان هنرمند وجود داشت، باعث شد، دعوتی از هنرمندان ایرانی برای آموزش موسیقی به ویژه حوزه آواز صورت می‌گیرد. ما از همین جا متوجه می‌شویم که حتی آوازهای کرال کلیساها تحت تاثیر آواهای موبدان زرتشتی ما در ایران فرهنگی است که اکنون هم در کاشان و یزد اجرا می‌شود و به آن سبک «سقاخانی‌» می‌گویند. در سبک سقاخانی به سر و سینه نمیزنند اما صرف آواز خواندن‌ چنان تاثیرگذار است که ممکن است، حتی مخاطب غش کند.

جاوید درباره تبادلات فرهنگی پس از جهان اسلام هم توضیح داد: از عصر شاپور دوم به بعد شاهد اتفاقات مهمی هستیم که در تبادلات فرهنگی بسیار موثر بوده است.به گونه‌ای که بسیاری از شاعران و خوانندگان عرب وارد دربار ساسانی می‌شوند و ما شاهد عصر نوینی از ظهور و بروز موسیقی در دربار هستیم که موجب ارتباطات فرهنگی متعددی شده‌اند. این موضوع بسیاری از هنرمندان ایرانی را تبدیل به معلمانی زبده‌در حوزه موسیقی کرد که در خارج از مرزهای ایران هم به تدریس موسیقی می‌پرداختند. در این زمینه هم نمونه‌های زیادی وجود دارد. این موارد دربرگیرنده جزییات بسیار فراوانی است که متاسفانه در این زمینه کم کاری‌هایی داشته‌ایم. کم کاری‌هایی که دانشجویان و پژوهشگران جوان ما می‌توانند جستجوهای بیشتری داشته باشند.

اما بخش دوم این نشست پژوهشی به مبحث «دوتار در آسیای میانه» اختصاص داشت که با سخنرانی خلیفه عبدالمجید رژیم (بخشی مطرح ترکمن) همراه بود.

این بخشی ترکمن در معرفی خود توضیح داد: همه نیاکان ما پدر و‌ پدربزرگ همگی نوازنده بودند. بنده هم از ۱۲ سالگی نوازندگی را شروع کردم اما از آنجا که در منطقه ترکمن‌صحرا استاد چندان خبره‌ای پیدا نکردم، در سن ۱۸ سالگی مجبور به مهاجرت شدم و بعد از اینکه دیپلم گرفتم، کار و زندگی‌ام در ترکمنستان ادامه دادم و همانجا ماندگار شدم.

او بخش دیگری از سخنانش را به بحث پیدایش دوتار اختصاص داد و گفت: درباره چگونگی پیدایش دوتار، روایت‌های متفاوتی وجود دارد. برخی تحقیقات پیشینه دوتار ترکمن را به ۵ هزار سال پیش می‌دانند. در واقع پژوهش‌های شخصی نتیجه ندادند و اختلاف نظر زیادی در این باره وجود دارد. به هرحال اسطوره‌های بزرگ دوتار ترکمن، ساز کنونی را حدود ۲۰۰ سال پیش به ما تحویل دادند. دوتاری که شامل کاسه، صفحه، دسته و پرده است که‌ قبلا ۱۲ پرده بوده اما الان از ۱۳ تا ۱۵ پرده هم با آن اجرا شده است.

خلیفه عبدالمجید رژیم بخش دیگری از این جلسه را به پرسش و پاسخ با حاضرین و پژوهشگران سپری کرد و در نهایت گفت: بعد از ۴۵ سال تازه فهمیدم نوازندگی یعنی چه؟ یک نوازنده نباید عجله داشته باشد. هنر فقط شروع دارد و نه پایان…