علی شریفی؛ پژوهشگر موسیقی ایران همزمان با دومین سالروز درگذشت اکبر گلپایگانی از او به عنوان ستاره‌ای درخشان در آسمان موسیقی فاخر ایران یاد کرد.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی موسیقی ایران،امروز ۱۳ آبان دومین سالمرگ اکبر گلپایگانی خواننده موسیقی ایران است . همزمان با این مناسبت علی شریفی؛ پژوهشگر موسیقی ایران به سفارش این پایگاه یادداشتی را نوشته است.

او در این یادداشت آورده است:

دومین سالروز آسمانی شدن فخر موسیقی ایران، استاد اکبر گلپایگانی را گرامی می‌داریم. گلپا بدون شک ستاره‌ای درخشان در آسمان موسیقی فاخر ایران است. نام جاودانه او تا ابد، چون عقیقی درخشان بر تارک موسیقی ایران می‌درخشد.

اکبرگلپایگانی با نام هنری گلپا در خانواده‌ای اهل ذوق دیده به جهان گشود. برادران وی همگی دارای صدایی خوش و از قبیلۀ موسیقی بودند و اولین استاد وی در فراگیری آواز، مرحوم پدرش (حاج حسین گلپایگانی، از مداحان و خوانندگان مذهبی) بود و سپس از محضر مرحوم حسن یکرنگی از شاگردان استاد اقبال آذر بهره برده و در منزل ایشان با استاد علی تجویدی آشنا شد و به سفارش ایشان به محضر مرحوم نورعلی خان برومند رفت و حدود نه سال نزد این استاد نام‌دار به فراگیری موسیقی پرداخت. در این مدت از محضر بزرگ‌ترین خوانندگان دوران، استادان: حسین طاهرزاده، ادیب خوانساری، سلیمان امیرقاسمی، عبدالله دوامی و همچنین در محافل خصوصی و پژوهشی منزل نورعلی‌خان برومند و دیگر محافل هنری از محضر استادانی دیگر چون: ابوالحسن صبا، اسماعیل قهرمانی، حاج‌آقا محمد ایرانی مجرد و … بهره‌ها برد. در سال ۱۳۲۷ و قبل از آشنایی با مرحوم برومند به عضویت انجمن موسیقی مدرسۀ نظام درآمد و در آنجا با ایرج (حسین خواجه‌امیری) خوانندۀ توانای سال‌های بعد آشنا شد و این آشنایی سرآغاز دوستی دیرینه‌ای میان آن دو گشت. در سال ۱۳۳۵ به دعوت سازمان یونسکو دو آواز با تار نورعلی برومند و کمانچۀ علی‌اصغر بهاری اجرا نمود. در اواخر سال ۱۳۳۷ به دعوت مرحوم پیرنیا به برنامۀ گلها دعوت شد و در اولین برنامه، آوازی بدون همراهی ساز در بیات ترک با مطلع «در خرابات مغان نور خدا می‌بینم» را اجرا کرد و پس از آن معروف‌ترین آواز خود را به همرای پیانو سحرانگیز مرتضی محجوبی با مطلع «مست مستم ساقیا دستم بگیر» اجرا نمود.[۱] در این دوران با استعداد عجیب و خارق‌العاده و آشنایی با تمام فنون آوازی از قبیل بداهه‌پردازی، مرصع‌خوانی، احاطه بر دانش ردیفی، آشنایی کامل به ادبیات فاخر ایران (تلفیق شعر و موسیقی)، مرکب‌خوانی، زیبایی شناسی و مهمتر از همه دانش و تجاربی که از بهترین استادان وقت خوشه‌چینی کرده بود، سرنوشت آواز ایرانی را تغییر داد و این میراث عظیم گذشته را به نوعی از گوشه‌نشینی و عدم اقبال نزد جامعه، نجات داد و حیات دوباره‌ای بخشید، چنان‌که استادِ مسلمی چون بنان به این موضوع اشاره داشته است. آوازهای وی با چنان اقبالی روبرو شد که تودۀ جامعه را با موسیقی الفت و آشتی دوباره‌ای بخشید. اشتهار و محبوبیتی که استاد گلپایگانی در آن دوران کسب کرده بود نصیب هیچ خواننده‌ای نشد.

توانایی صدا، حنجره‌ای داودی، تحریرهای متنوع و بی‌نظیر، خلاقیت و ذهن پردازشگر به همراهی تمامی ریزه‌کاری‌های فنون آوازی و همکاری با بزرگترین نوازندگان دوران نظیر استادان: مرتضی محجوبی، جلیل شهناز، رضا ورزنده، علی تجویدی، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، حسن‌کسایی، فرهنگ شریف، لطف‌الله مجد و … باعث شده بود تک‌تک آوازهای وی مانند یک تصنیف خوش‌ساخت در ذهن تمام اقشار جامعه نقش بندد.

شخصیت ممتاز و چند وجهی وی در اجرای برنامه‌ها در موقعیت‌ها و مکان‌های مختلف اعم از برنامه‌های رادیویی (چون گلها)، برنامه‌های تلویزیونی، محافل خصوصی و بزمی و کنسرت‌ها، زبانزد خاص و عام است و هر یک دارای ویژگی‌های برجسته‌ای هستند. اعطای عنوان استادی به ایشان از سوی استاد ادیب خوانساری[۲] و همچنین مهر تأیید استادی چون مرتضی محجوبی برای ایشان افتخار بزرگی بود.

استاد اکبر گلپایگانی از خوانندگان شاخص و برجستۀ گلها بود، به طوری‌که از معدود خوانندگان برنامۀ گلهای جاویدان بود. همچنین در برنامه‌های دیگر گلها مانند گلهای رنگارنگ، برگ سبز و یک شاخه گل نیز آوازهای متعددی اجرا نمود و از این حیث یکی از پرکارترین هنرمندان برنامۀ فاخر گلها است.

در سال‌های بعد از ۱۳۵۵ و در زمان سرپرستی هوشنگ ابتهاج در برنامه‌ گلهای تازه، رفته ‌‌رفته از این برنامه‌ کناره گرفت، به طوری که ایشان در کمال پختگی و استادی و در اوج دورۀ هنری تنها ۱۴ برنامه در گلهای تازه اجرا نمود. در این دوران هنر تصنیف‌خوانی را با پیام و رویکردی جدید ارائه داد که در این زمینه نیز شیفتگانی بسیار محو آثار جاودانه وی شدند. پس از انقلاب بیشتر به آموزش شاگردان، مطالعه و پژوهش، ثبت و ضبط ردیف و ارائه معدود آثار در منزل شخصی‌اش پرداخت. با وجود پیشنهادهای متعدد و وسوسه‌انگیز از خارج کشور، هیچ‌گاه خاک ایران را ترک نگفت و در هر جای این کرۀ خاکی که کنسرتی برگزار کرده، برنامه را با این بیت شروع نمود:

به خدا قطع کند خصم اگر سر ز تنم             به جهانـی ندهم ذره خاک وطنم

در زندگی هنری افتخارات مهم جهانی نصیب وی گردید که بدین شرح می‌باشند:

تدریس موسیقی ایرانی بنا به دعوت دانشکدۀ میوزیک بیلدینگ یوسی. ال. ا (کالیفرنیا) به همراه استاد فرهنگ شریف

دریافت دکتری افتخاری در رشتۀ آواز از دانشگاه کلمبیای آمریکا

دریافت دکتری افتخاری اقتصاد و هنر از سازمان یونسکو

دریافت دکتری افتخاری و مجسمۀ شیر طلایی از دانشگاه واشاش مجارستان

دریافت جایزۀ سپاس از مجلس سنای فرانسه

دریافت جایزۀ معتبر گلدن رز

استاد گلپا از برجسته‌ترین و معدود خوانندگان صاحب‌سبک موسیقی ایران در صدسال اخیر است که پس از حسین طاهرزاده، ادیب خوانساری و تاج‌اصفهانی به عقیده استادان مسلم موسیقی ایران، استادان بنان و قوامی و… ایشان به طور شاخص دارای سبک و شخصیتی ممتاز در آواز ایران بوده‌اند. در عین حال استاد اکبر گلپایگانی تنها آوازخوانی است که از بدو ورود به عالم هنر سبک مخصوص به خود را داشت و شیوه و سبک او نه تقلید از کسی بود و نه قابل تقلید!

آوازهای استاد گلپا در یک دستگاه یا مایه خاص هیچ‌گاه شبیه به هم نبودند و این از نبوغ، خلاقیت و ملودی سازی آوازی وی حکایت می‌کند. گلپا یک شعر ناشنیده و ناشناخته را که گاها از یک شاعر گمنام انتخاب می‌کرد، چنان استادانه و فاخر اجرا می‌کرد، که خود شاعر هم تصور نمی‌کرد شعرش چنان جذبه‌ای پیدا کرده است!

یکی از مصداق‌های بارز این ادعا غزلی با مطلع “گفتی شتاب رفتن من از برای توست” از هما گرامی است. استاد گلپا این غزل را ۵ بار در برنامه‌های مختلف اجرا کرده‌اند:

۱. یک شاخه گل ۴۱۴ به همراهی ویولن حبیب‌الله بدیعی و تار فرهنگ شریف در مایه ابوعطا

۲. موسیقی ایرانی به همراهی تار جلیل شهناز، ویولن همایون خرم و سنتور مجید نجاحی در مایه بیات اصفهان

۳. جشن سالگرد رادیو در سال ۱۳۴۷ به همراهی ویولن حبیب‌الله بدیعی در دستگاه شور و خسرو و شیرین

۴. اجرای خصوصی در سال ۱۳۵۵ به همراهی ویولن حبیب‌الله بدیعی در دستگاه سه‌گاه

۵. اجرای خصوصی به همراهی ویولن اسدالله ملک در دستگاه سه‌گاه

حتی دو آواز محفلی در دستگاه سه‌گاه (یکی با ویولن استاد حبیب‌الله بدیعی و دیگری با ویولن استاد اسدالله ملک) که با یک غزل تکراری و یک دستگاه تکراری (سه‌گاه) اجرا شده‌اند، شباهتی به هم ندارند.

یکی از ویژگی‌های ممتاز استاد گلپا شعرشناسی و انتخاب شعر بود. به طوری‌که بر خلاف برخی از خوانندگان، برای انتخاب شعر به دنبال شاعران نامدار نبود و در بسیاری از آوازها از تک غزل‌های شاعران گم‌نام و ناشناخته، آثار نابی خلق نموده است. البته بسیاری از اشعار شاعران برجسته نظیر: حافظ، سعدی، مولانا، عراقی، نظامی، خاقانی، عطار، باباطاهر و … را نیز اجرا نموده است اما اشعار شاعرانی چون: میرزا حبیب خراسانی، صفی علیشاه، همام تبریزی، صفای اصفهانی، شمس مغربی، شمس مشرقی، همای شیرازی، و … شاعران ناشناخته‌تری چون سهیلی خوانساری، هما گرامی، صادق سرمد، زلالی خوانساری، فصیح‌الزمان، زهره، مظهر، غبار همدانی، فرهنگ شیرازی، توحید شیرازی، امیرشاهی سبزواری، کمال‌الدین اصفهانی، عاشق اصفهانی، مریم ساوجی، یغمای جندقی، محمد رازی، طاهر انجدانی، رنجی، محیط قمی، میرزا محمد کسکنی سبزواری، میرزا جلال اسیر اصفهانی و… را به دوست‌داران شعر و موسیقی معرفی نموده است.

یکی دیگر از ویژگی‌های مثبت آوازهای استاد گلپایگانی معرفی اشعار شاعران معاصر به بهترین شکل ممکن بود. شاعرانی چون: رهی معیری، پژمان بختیاری، بیژن ترقی، رحیم معینی کرمانشاهی، عماد خراسانی، سیمین بهبهانی، هما میرافشار، تورج نگهبان، مهرداد اوستا، بهادر یگانه، مشفق کاشانی، مهدی سهیلی، فرهاد (علی اشتری)، کاظم رجوی (ایزد)، افسانه یغمایی، شهریار، فروغ فرخزاد، عباس دبستانی، هوشنگ ابتهاج، هادی خرسندی، جعفر منصوری، غلامحسین جواهری (وجدی)، وحدت کرمانشاهی، سعید نیاز کرمانی، علی مؤید ثابتی و …

[۱] . اجرا شده در برنامۀ گلهای رنگارنگ ۱۸۲‌ب که بعدها در برنامه‌های برگ سبز ۸۵ و برنامه‌های یک شاخه‌گل ۲۲۸ و ۲۵۹ تکرار گردیده است.

[۲] . در برنامۀ شما و رادیو استاد ادیب خوانساری در مورد وی این‌چنین گفته‌اند: «صدای شما گیرنده است، به دل می‌نشیند و خوب خوانده‌اید و خوب هم از عهده برآمده‌اید. منکر ندارید، زحمت کشیده و یک سری از اساتید را هم دیده‌اید. شما جزو اساتید هستید، چون سابقۀ خوبی دارید و خوب هم خوانده‌اید.»