میراث فکری حافظ

دردهای زمانه‌ی حافظ بعد از او هم بر جای بود. در آن همه سال‌ها شعر حافظ بر ذهن شاعران ایرانی تسلط داشت و الهام‌بخش طبع آنان بود. به عنوان مثال، «ترجیع‌بند هاتف اصفهانی» که خواجه‌ی شیراز با شیوه‌ی ایجاز اعجازگونه‌ی خود، آن تفکر را بارها بیان کرده است:

در خرابات مغان نور خدا می‌بینم

این عجب بین که چه نوری ز کجا می‌بینم

***

تو خانقاه و خرابات در میانه مبین

خدا گواه که هر جا که هست با اویم

***

همه کس طالب یارند، چه هشیار و چه مست

همه جا خانه‌ی عشق است چه مسجد چه کنشت

به طور کلی باید گفت که در فراز و نشیب قرون بعد از حافظ، شعر او که همه سرمشق آزادگی و پاکدلی و فضیلت و روشن‌بینی و دوری از خامی تعصب و بالاخره «هنر انسان بودن» است، همیشه الهام‌بخش شاعران و مرهم نه دل‌های دردمندان و ستمدیدگان بود. اکنون هم در فضای آشفته و پر شر و شور کنونی، جهان بیش از هر زمان دیگر به درس انسانیتی که حافظ می‌دهد از بردباری و مدارا و گذشت مهربانی و فضیلت و پرهیز از خامی و تنگ‌نظری و کوته‌بینی و آزار دیگران است:

آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است

با دوستان مروت، با دشمنان مدارا

***

مباش در پی آزار و هر چه خواهی کن

که در طریقت ما غیر از این گناهی نیست

***

من از بازوی خود دارم بسی شکر

که زور مردم آزاری ندارم

***

…که رستگاری جاوید در کم آزاری است

شعر و اندیشه‌ی حافظ، زبده و چکیده‌ی فرهنگ درخشان ایرانی و حاصل تجارب زندگی یک ملت کهن سال حوادث‌دیده، و فراتر از زمان و مکان و جنگ هفتاد و دو ملت و تنگ‌نظری‌های فرقه‌ای است. شعر حافظ از عوامل مهم نزدیکی دل‌های ایرانیان به هم، و از مایه‌های تقویت یگانگی ملی است. خواجه‌ی بلندآوازه‌ی شیراز یک شاعر بزرگ جهانی است. پیام جاودانه‌ی انسانی شعر حافظ، یک چهره‌ی ممتاز جهانی به او داده است.

پایان

ــ تلخیصی آزاد از «گلگشت در شعر و اندیشه‌ی حافظ اثر دکتر محمدامین ریاحی

رسول رهو، خواننده، مدرس و پژوهشگر موسیقی و زبان و ادب پارسی