موسیقی لرستان مدیون مردی است که در دهه ۴۰ با صدای اهورایی خود موسیقی لرستان را به ایرانیان شناخت و صدای جادویی‌اش آنچنان بود که مرزهای جغرافیایی را درهم نوردید و موسیقی ناب لری را به گوش جهانیان رساند.

مردی که موسیقی لری با خون و پوست وی عجین بود و با صدای رسایش وجود آدمی را تسخیر می‌کرد. زنده یاد رضا سقایی در دیار مفرغ، و بلوط و ترانه متولد و دوشادوش با مردمان سرزمینش در غم و شادی‌هایشان چیزی کم نگذاشت، در این دیار ماند و در همین دیار نیز به جایگاه ابدیش پرواز نمود. اکنون که شش سال از درگذشت «حنجره‌ی طلایی» و «سلطان آواز» زاگرس می‌گذرد هنوز یاد و خاطره‌ی وی در یادها و اذهان مردمان این دیار است.

زنده یاد محمدرضا سقایی، معروف به رضا سقایی در ۲۰ فروردین سال ۱۳۱۸ در محله‌ی کهن پشت بازار شهرستان خرم‌آباد متولد شد و به علت شرایط ویژه‌ی آن زمان در دوران ابتدائی درس را رها و به کار خیاطی مشغول شد. صدای اهورایی و رسای وی در دوران نوجوانی و جوانی چنان با موسیقی فولکور لُری عجین شده بود که بلبلان چهچه‌خوان در مقابل وی سر تعظیم فرود می‌آوردند چه رسد به آدمی!

صدای نوجوانی خوش‌صدا از دل مغازه‌ی خیاطی هر رهگذری را میخکوب و مجذوب خود می‌کرد و برای اولین بار استاد ارزشمند و فرهیخته زنده یاد حمید ایزدپناه با شنیدن صدایش وی را دعوت و اثر «بزران» را با کمانچه‌ی زنده‌یاد علی‌خان شفائی ضبط نمود.

کوچه باغ‌های شهر هنوز یادآور آواز علی سونه‌های «رضا» و علی اکبر فاضل پور استاد خیاطیش است که برای تمرین به آنجا می‌رفتند تا گل‌های باغی با ترنم صدای «رضا» نظاره‌‌گر آنان باشند.

در اردیبهشت سال ۱۳۴۴ بود که برای نخستین بار با مکاتبات مجدانه‌ی زنده‌یاد استاد ایزدپناه اولین ترانه‌های لری گنم خر (شعر از نورالدین سلاحورزی)، دایه دایه،کوش طلا، قدم خیر، سیت بیارم و مریم مریم با صدای زنده یاد «رضا سقایی» و روان‌شادان حسین سالم (کمانچه) و منصور سالم (تمبک) و تار استاد تاکسانی در برنامه‌ی «شما و رادیو» با مجری‌گری کمال‌الدین مستجاب الدعوه و فروزنده اربابی در استودیوی سراسری رادیو ایران ضبط و گوش ایرانیان را نوازش داد.

بعد از آن بود که ترانه‌ی «گنم خر» و «کوش طلا» و چند ترانه‌ی دیگر به صورت صفحه‌ی گرامافون به بازار روانه و در دهه‌ی ۴۰ صدای رسا و اهواریی «رضا» موسیقی لری را ملی و فراملی نمود و توانست با صدای جادوییش معرف و سمبل لرستان باشد و در سال‌های دور همواره نام «رضا»، لرستان را در ذهن‌ها تداعی می‌کرد.

در سال ۱۳۵۰ اثری به نام «تفنگ» و در سال ۱۳۵۳ اثری دیگری به نام «دالکه» با شعر استاد حشمت اله شفیعیان با خوانندگی و آهنگسازی زنده یاد «رضا سقایی» ضبط گردید و در سال ۱۳۵۳-۱۳۵۴ با نام مجموعه‌ی «تفنگ» با نوازندگی استاد چیره‌دست کمانچه فرج علی‌پور و تمبک زنده‌یاد فریدون علی‌پور و تار غلام مردای و دکلمه‌ی ماندگار فاطمه گودرزی اسد به صورت کاست به بازار عرضه و مورد استقبال بی‌نظیر عموم قرار گرفت.

در سال ۱۳۵۰ زنده‌یاد «رضا سقایی» راهی پایتخت می شود تا در کلاس‌های آواز استاد فقید اسماعیل مهرتاش مشق بگیرد و چند جلسه‌ای از محضر این استاد کسب فیض می‌نمایند در تهران با زنده‌یاد مجتبی میرزاده آشنا می‌شود و در آنجاست که اتفاق بی‌نظیری در موسیقی لری و برای زنده‌یاد «رضا سقایی» می‌افتد.

صدای ماندگار زاگرس در سال ۱۳۵۴ ترانه‌ی «زندگی» را که سروده‌ی خانم هما میرافشار بود و توسط زنده‌یاد ایزد پناه به لری برگردانده شد را اجرا نمود که مورد اقبال عمومی قرار گرفت، چنانکه توجه استاد عبدالوهاب شهیدی آهنگساز این ترانه را به خود برانگیخت.

زنده‌یاد «رضا سقایی» با صدای افسانه‌ای‌اش اثری به نام «آسمان» شعر از عزت فولادوند و آهنگسازی خودش خلق نمود که بی شک یکی از شاهکارهای موسیقی لری محسوب می شود.

در سال ۱۳۵۶  موسیقیدان توانمند شادروان مجتبی میرزاده برای بازسازی هنرمندانه‌ی ترانه‌های  قدیمی لری به یاری استاد سقائی آمد و با خلق دو اثر فاخر «قدم خیر» و «موتورچی» در موسیقی ایران اتفاقی با شکوه به وقوع پیوست.

سقایی متأسفانه در سال ۱۳۵۷ به علت جراحی لوزه حنجره طلایی و صوت اساطیری را به خاطره‌ها سپرد و آن صدای اهورایی برای همیشه خاموش شد.

زنده‌یاد رضا سقایی هنرمند حماسه‌سرا در سال ۱۳۶۶ بر اثر ترکش از ناحیه‌ی سر در جریان بمباران متجاوزان بعثی به شهر ازنا به درجه‌ی رفیع جانبازی جنگ تحمیلی نائل گردید.

سقایی در دی ماه ۱۳۸۲ پس از سال‌ها خاموشی در جریان ضایعه‌ی تأسف‌بار زلزله‌ی بم برای دقایقی بر روی سِن «مویه‌ای» جهت همدردی و جمع‌آوری کمک به هموطنان آسیب‌دیده سر داد.

در سال ۱۳۸۶ ترانه‌ی «دایه دایه وقت جنگه» تنظیم مجتبی میرزاده و با صدای سقایی جزو آثار فاخر و ماندگار یکصد سال اخیر موسیقی ایران به ثبت رسید.

در سال ۱۳۸۷ مستندی از زندگی استاد توسط مستند ساز برجسته هم استانی فرود عوض پور ساخته شد.

زنده یاد رضا سقائی در شب ۱۹ اسفند سال ۱۳۸۵ در کرج دچار سکته مغزی شد. ۱۰ روز در بیمارستان شهید رجایی کرج تحت مراقبت قرار گرفت و بعد از آن وی به بیمارستان عشایر خرم آباد انتقال داده شد و از آن زمان  به بعد خواهر بزرگترش مسئولیت نگهداری و پرستاری وی را به عهده گرفت و مدت سه سال و نیم در بستر بیماری افتاد، حدود ۷ بار در بیمارستان عشایر خرم‌آباد و ۳ بار در بیمارستان ساسان تهران بستری شد و طی این مدت مردم بافرهنگ و فهیم استان لرستان مخصوصاً اهالی خرم‌آباد و دوستان هیچ‌گاه استاد را تنها نگذاشتند.

روز سه‌شنبه در تاریخ ۸ تیرماه ۱۳۸۹ در بخش ۳ بیمارستان ساسان تهران ، تحت درمان قرار گرفت ولی متأسفانه پس از ۹ روز بستری، حالش رو به وخامت گذاشت و به بخش ICU انتقال و در تاریخ ۲۷ تیر ماه ۱۳۸۹ به دلیل نارسایی تنفسی در پی سکته‌ی مغزی به رحمت ایزدی رفت.

پیکر وی در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۸۹ در مقابل تالار وحدت تهران با حضور و تنی چند از چهره های فرهنگی و هنری از جمله هوشنگ کامکار، سید عباس سجادی و‌ درویش رضا منظمی ،سید فرید قاسمی،حسین پرنیا ،برخی از اعضای هیئت مدیره کانونهای خانه موسیقی و مسئولان انجمن لرستانی های مقیم مرکز و هنرمندان استان لرستان برگزار و در این مراسم  درویش‌رضا منظمی.  داریوش نظری ، سالاروند شهردار اسبق الیگودرز ، فرشید سقایی مطالبی را ایراد و رضا فرجی قطعه بلبل را اجرا و شیروانی به شعر خوانی پرداختند. پیکر رضا سقایی با مراسم چپ‌خوانی سرنانوازان لرستان و طنین قطعه “دایه دایه وقت جنگ”‌ تشییع و به زادگاهش خرم آباد منتقل شد و در تاریخ ۲ مرداد ۱۳۸۹ طی مراسم باشکوهی با حضور پرشور مردم ،اهالی فرهنگ و هنر ، استاندار لرستان، فرماندار خرم آباد و برخی از مسئولان لشکری و کشوری با سخنرانی حسن شریعت نژاد فرماندار و قرائت پیام تسلیت حمید شاه آبادی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط منصور احمدی رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان خرم آباد در مقابل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان تشییع و در قطعه هنرمندان آرامستان خرم آباد به خاک سپرده شد.

مرحوم رضا سقایی یکی از ستارگان درخشان موسیقی لرستان است. که علاوه بر صدای شفاف و تحریرهای پرفراز و فرود و تبحر خاص در موسیقی مقامی و محلی دارای تعهد و تعصب نسبت به میهن و سرزمین خویش بود.  صدای وی تکرار نشدنی است که همه لرستان وامدار صدای این هنرمند می باشد و همه به خاطر سادگی ها، پاکی ها و صداقت کودکانه اش دوستش دارند.

مسئولین و مردم هنر دوست و قدرشناس این دیار برای پاسداشت مقام و منزلت زنده یاد استاد رضا سقایی در زمان حیات، بیماری و وفات ایشان بزرگداشت‌ها و مراسمات مختلفی را برگزار نمودند که برخی از این مراسمات بصورت خودجوش و مردمی بوده ولی دوسالی است که به همت انجمن موسیقی استان مزار این هنرمند فقید گلباران و اولین مراسم گلباران با حضور جمع کثیری از هنرمندان عرصه موسیقی، تئاتر، سینما و تلویزیون، ادبیات، شعر و اصحاب رسانه و جراید و مردم علاقه مند به موسیقی و هنر برگزار و بیانه‌ای در سه بند صادر که خیابانی در شهر خرم‌آباد به اسم استاد مزین و جشنواره موسیقی به نام «رضا » و هرساله بزرگداشتی برای ایشان برگزار گردد که با تلاش‌ها و پیگیری مجدانه اعضای انجمن موسیقی و همکاری اداره کل فرهنگ ارشاد اسلامی لرستان، شهرداری و شورای اسلامی شهرخرم آباد سردیس و خیابانی در شهر محل تولد استاد ساخته و نام‌گذاری گردید.

روز چهار شنبه  ۲۰ خرداد ماه ۱۳۹۴ آیین بزرگداشت زنده یاد رضا سقایی باحضور معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ، معاون استاندار ، مدیرکل فرهنگ وارشاد اسلامی لرستان،مسئولان فرهنگی، اعضای شورای اسلامی شهر خرم آباد، معاونین فرهنگ ارشاد اسلامی، اساتید،هنرمندان، پیشکسوتان و علاقه مندان به موسیقی در تالار شهید آوینی مجتمع فرهنگی هنری ارشاد خرم‌آباد برگزار شد.

در این آیین دکتر حمیدرضا حنان مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان در خصوص مقوله هنر به سخنرانی پرداخت و از خواهر استاد سقایی و داریوش نظری خواهر زاده ایشان قدردانی و در ادامه داریوش نظری باصدای دلنشینش با همراهی ساز حسن سالم و مهران ترک زبان قطعه ای از آلبوم جدیدش را بصورت بداهه اجرا نمود در ادامه دکتر احمدی معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درخصوص علت جاودانگی مرحوم سقایی مطالبی را ایراد و بعد از آن  حشمت فتحی  همراه با پیانوی شهرام کیمیایی ترانه چوپان  را در دستگاه اصفهان به یاد استاد اجرا و سپس دکتر سید سیامک موسوی در خصوص زندگی هنری استاد سقایی مطالبی را عنوان کردند بعد از آن گروه موسیقی «حرف تازه» به سرپرستی منوچهر رحمتی نوازنده سنتور و صدای زنده یاد کیومرث صادقی،کمانچه حسن سالم، تارحمید سلیمانی و تمبک شهاب خاکسار هنرنمایی نمودند و نثری در وصف استاد رضا سقایی توسط استاد کاظم علی پور قرائت گردید و در ادامه طنین صدای استاد ایرج رحمانپور و سرنای احسان عبدی پور با کمانچه  همایون پشت دار و تنبک شهاب خاکسار بصورت بداهه در فضای سالن پیچید وپیام استاد علی اکبر شکارچی توسط مسعود بهرام نِژاد با طراوت خاصی قرائت شد و در پایان از سردیس و فیلم مستند زندگی نامه استاد رضا سقایی رو نمایی و لحظاتی سیدمحمد سیف زاده کارگردان فیلم «رضا دوباره می خواند» توضیحاتی در خصوص نحوه فیلم برداری و تهیه‌کنندگی این فیلم ارائه داد و مدت ۵۰ دقیقه از این فیلم اکران شد.

روز دوشنبه ۲۴ اسفند  ماه ۱۳۹۴آیین رونمایی از آلبوم « دنگ دیر »  باحضور مسئولین و چهره‌های شاخص فرهنگی و هنری استان لرستان در فرهنگ‌سرای شفق تهران برگزار شد در ابتدای مراسم محقق و پژوهشگر نامی تاریخ مطبوعات ایران استاد سیدفرید قاسمی  در خصوص سجایای اخلاقی زنده یاد سقایی به سخنرانی  پرداختند سپس حجت‌الاسلام حنان مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان لرستان در مورد  حمایت از هنر و هنرمند و همیشه آواز استاد سقایی بر سازمقدم بوده سخنانی را ایراد نمودند و در ادامه گروه بداهه‌نوازی به نوازندگی همایون پشت‌دار(کمانچه)، احسان عبدی پور (سرنا)، افشین فرامزی (تنبک) و مرتضی میر (دف)به اجرای موسیقی پرداختند. در ادامه حامی این آلبوم اسماعیل دوستی عضو شورای شهر تهران از چگونگی حمایت خود از این اثر و خاطره ای از استاد سقایی بیان نمودند  سپس امین عباسیان مراحل تهیه آلبوم را تشریح و استاد ایرج رحمانپور هم دقایقی با زبان لری درباره رضا سقایی حرف و یادی از زنده‌یاد حمید ایزدپناه نمود و باحضور استاد اسماعیل دوستی، حجت‌الاسلام ‌ حمیدرضا  حنان ، استاد فرج علی پور ، ولی یقوبی ، سید فرید قاسمی، استاد ایرج رحمانپور ، سید ابراهیم موسوی نژاد، امین عباسیان آلبوم «دنگ دیر» رونمایی شد در پایان گروه موسیقی به سرپرستی داریوش نظری قطعاتی از موسیقی لری را اجرا نمود.

آلبوم «دنگ دیر» شامل قطعات «لیلا»،‌ «اسمر»، «گرگ و میش»، «اسب اجل (آواز علیدوستی)»، «دایه دایه»، «زلف آشفته» و «کوش طلا» با صدای زنده یاد رضا سقایی و نوازندگی “مانی آقا‌ملایی” نوازنده تار و بم‌تار، “محسن قاسمی” نوازنده تمبک، “‌مرتضی میر” نوازنده دف و “همایون پشت‌دار” نوازنده کمانچه، آلتو و باس ” امین عباسیان ”  و نوازنده سنتور  تنظیم قطعات امین عباسیان و همایون پشت دار در فروردین ماه ۱۳۸۵ توسط شرکت نوای زاگرس منتشر شد .

روحش شاد و یادش گرامی باد

مجتبی رومانی

دوم مردادماه ۱۳۹۵ درب دلاکان