به گزارش نای، کتاب موسیقی در فلسفه و عرفان یک مقدمۀ کوتاه، نوشتۀ دکتر محمدرضا آزاده‌فر دانشیار دانشکده موسیقی تهران مرداد ماه امسال وارد بازار کتاب ایران شده است. با توجه به اهمیت این اثر که سال‌ها جای آن در بین منابع فارسی در حوزۀ موسیقی خالی بود گفتگویی با نویسنده‌ی اثر انجام شد. این کتاب توسط نشر مرکز در ۱۱۲ صفحه با قیمت ۱۱۵۰۰۰ ریال در اواخر تابستان امسال منتشر شد.

جرقۀ اولیۀ نوشتن این کتاب، که به نظر زحمت زیادی هم داشته، چه چیزی بوده است؟

ــ اول این را در مقدمه بگویم که نگرانی من و بسیاری از سایر اساتید دانشگاهی در حوزۀ علوم انسانی و هنر فاصله گرفتن ایرانی امروز از مطالعۀ علوم است. یک باور غلط این است که در دنیای دیجیتالِ امروزی همۀ اطلاعات به راحتی از طریق شبکه‌های مجازی در دست‌رس است. غافل از اینکه آنچه در دست‌رس قرار می‌گیرد—به فرض آنکه صحیح باشد که در این زمینه جای تردید بسیاری است—«اطلاعات» است نه «دانش». برای داشتن زندگی بهتر ما نیازمند دانش هستیم، نه اطلاعات صرف. این موضوع را از این جهت گفتم که روز به روز فاصله گرفتن نسل جدید را از کتاب‌های علمی بیش از پیش می‌بینم و اگر هنوز هستند اساتیدی که سال‌ها رنج مهیا ساختن دانش را برای مردمان دوران خود فراهم می‌کنند با همین امید است، یعنی جامعه‌ای بهتر در پرتو اندیشه.

من هروقت هنرجویان و دانشجویان موسیقی را به آشنایی با آثار فیلسوفان ایرانی و نظرگاه عارفان این سرزمین به موسیقی تشویق می‌کردم، می‌دیدم که وحشتی ژرف سراپای آنان را فرامی‌گیرد. آن‌ها در پاسخ به پیشنهاد من می‌گفتند «ما زبان حکیمان قدیم را نمی‌فهمیم». این بود که برآن شدم مجموعه‌ای ساده و کم حجم در زمینۀ مرور آراء فلاسفه و عرفای ایرانی در زمینۀ موسیقی فراهم کنم، تا ضمن آنکه مشکل منبع اولیه برای علاقمندان موسیقی برطرف شود دسته‌بندی‌هایی که در ابتدای کار، بسیار بغرنج بنظر می‌رسد مانند معتزله، اشاعره، مشاء، اشراقی و سایر نهج‌های تفکری برای آنان ساده گردد.

چطور شد که برخلاف مد روز که بیشتر نگاه به دهان نویسندگان غربی است شما در زمینۀ موسیقی وارد حوزۀ اندیشه در فلسفه و عرفان ایرانی شدید؟

ــ آغاز دورۀ نوین آموزش موسیقی در ایران که با شکل‌گیری بخش موسیقی دارالفنون آغاز شد اغلب با منابع اروپایی همراه شد. این روند تا حد زیادی هنوز پابرجاست به شکلی که هنرجوی موسیقی چه طالب فراگیری موسیقی ایرانی باشد و چه موسیقی غربی و چه نوازنده باشد و چه آهنگساز از کتاب‌های تئوری موسیقی برگرفته از تئوری موسیقی اروپا کار خود را آغاز و دنبال می‌کند. این درحالی است که موسیقی ایرانی همراه با موسیقی هندی و چین در دسته‌بندی که خود غربی‌ها آن را ارائه کرده‌اند به عنوان «موسیقی تمدنهای پیشرو» قلمداد می‌شود. من اگرچه خود در اروپا تحصیل کرده‌ام و با تئوری موسیقی غربی از نزدیک آشنا شده‌ام، اما در دو دهۀ گذشته مجذوب اندیشه‌های ایرانی در زمینۀ موسیقی بوده‌ام و فکر می‌کنم موسیقی ایرانی زمانی می‌تواند به دورۀ رونق خود بازگردد که متکی به داشته‌های خود شود و از آن‌ها در مسیر آفرینش موسیقی روز بهره‌مند شود. برای آغاز این مسیر ضروری است پیش از آنکه با ساختار تئوریک این موسیقی آشنا شویم با دیدگاه‌های متفکرین ایرانی آشنایی حاصل کنیم.

مخاطب اصلی این کتاب چه کسانی هستند و بطور کلی این کتاب با خوانندۀ خود چگونه ارتباط برقرار می‌کند؟

ــ مخاطب این کتاب در یک دید کلی فارسی‌زبانان علاقمند به اندیشه هستند. اما بطور اخص علاقمندان و دانشجویان رشته‌های فلسفه،  عرفان، و موسیقی می‌توانند خوانندگان اصلی این کتاب باشند. در واقع می‌توان گفت اگر کسی که موسیقی ایرانی کار می‌کند و حداقل‌های فراهم آمده در این کتاب را نداند، تا حدود زیادی در حوزۀ تفکر موسیقی ایرانی کم‌سواد باقی مانده است. از سوی دیگر مباحث طرح شده در فصول پایانی این کتاب می‌تواند برای خوانندگان علاقمند به موضوعات مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی بسیار جذاب باشد.

چه مباحث اصلی در این کتاب طرح می‌شوند و این مطالب با چه ساختاری ارائه می‌شوند؟

ــ این اثر مطالعاتی این فرصت را فراهم می‌آورد تا اندیشۀ اندیشمندان بزرگ موسیقی مانند فارابی، ابن‌سینا، اخوان‌الصفا و سایرین در پس‌زمینۀ تقسیمات فلسفی و عرفانی مطالعه شود و تمایزات و تشابهات متفکرین هریک از آبشخورهای فلسفی و عرفانی با زبانی ساده و کاربردی مورد مطالعه قرار گیرد. در زمینۀ دیدگاه‌های عرفانی نیز در این کتاب به صورت فشرده دیدگاه‌های عرفای دورۀ نخستین تا دوره‌های متأخر معرفی می‌شود و در پایان هرفصل نیز تلخیصی از دیدگاه‌های معرفی شده مرور می‌شود. در واقع این کتاب سه فصل اصلی دارد که فصل اول آن با عنوان «درآمدی بر دیدگاه‌های کلامی، فلسفی و عرفانی در توصیف موسیقی» ارائه می‌شود و دو فصل پایانی به بررسی وضعیت معاصر می‌پردازد. ابتدا «دیدگاه جوانان امروز ایران درزمینۀ آراء فلسفی و عرفانی مرتبط به موسیقی» ارائه می‌شود. این موضوع با بهره‌گیری از یک سلسله مطالعات میدانی بین جوانان اهل موسیقی در استان‌های مختلف کشور صورت پذیرفته است و می‌تواند بازتابی از وضعیت روز را برای خواننده مهیا سازد. در فصل پایانی که درواقع فصل سوم کتاب است بحثی تحت عنوان «چالش تفاوت نگاه» طرح می‌شود که درمورد نقش رسانه‌های جدید به ویژه ارتباطات مجازی در تغییر رویکردی فلسفی موسیقی‌دانان جوان است. این فصل می‌تواند تا حدودی فراهم کنندۀ تصویری از آیندۀ اندیشه در حوزۀ موسیقی در کشور نیز باشد.