در تاریخ موسیقی ایران، به ندرت با هنرمندانی برخورد می‌کنیم که بیش از هر چیز متکی بر ژن باشند و با این حال به بالاترین سطح از هنر و کمال برسند. پرویز مشکاتیان نابغه‌ای است که پیش از سی سالگی تمام آنچه را که باعث مشکاتیان شدنش شد به دست آورد. باور اینکه آثاری چون «بیداد»، «نوا مرکب‌خوانی»، «دستان» و «آستان جانان» حاصل فعالیت جوانی است که هنوز به سی سالگی نرسیده بسیار سخت است. مشکاتیان برخلاف بسیاری از هم‌نسلانش بیشتر از اینکه تحت تأثیر آموزش خاصی رشد یابد، در محیطی آماده و با اتکا به نبوغ ذاتی رشد یافت. موسیقی ایرانی، بزرگان زیادی را به خود دیده است؛ اما در باب شیدایی و شوریدگی، نمونه‌های کمتری در میان بزرگان داشته‌ایم. مشکاتیان بدون تردید، یکی از بارزترین شیداهای موسیقی ایران بود و این شیدایی سبب می‌گشت لحظات خاص و بسیار دست‌نیافتنی در موسیقی وی شنیده شود. لحظاتی که نه از ردیف آمده و نه آموزش در آفرینش آن نقش داشته است. شوریدگی و شیدایی را نمی‌توان تحلیل کرد. عشق را شرحی نبود و نیست شرح. اگر بخواهیم تحلیل دقیقی در رابطه با نقش آموزش در هنر موسیقی ایرانی داشته باشیم بهتر است نوابغی چون مشکاتیان را در بررسی کنار بگذاریم، چرا که استثناهایی چون حافظ، سعدی و مشکاتیان کمک خاصی به تحلیل روند پیشرفت نمی‌کنند و بهتر است فقط به عنوان یک پدیده به آنها نگریست؛ «عشق آمدنی بود نه آموختنی».

مشکاتیان در باب نوازندگی کمترین شباهت را به نوازندگان پیش از خود دارد؛ اما بیشترین تأثیرگذاری را در نسل نوازندگان پس از خود داشته است.

برخی از تکنیک‌های اجرایی‌اش منحصربه‌فرد بود و پیشتر در ساز دیگران نشنیده بودیم. این تکنیک‌ها مربوط به لحن و بیان کیفیت‌های نهان و درونی موسیقی بود که ریشه در همان نیاز شیدایی داشت. در زمینه‌ی آهنگسازی تا مدتی تحت تأثیر پیشینیان و حتی هم‌نسلانش بود اما رفته‌رفته لحن و بیان مشخص خود را پیدا کرد تا جایی‌که آثاری چون «شیدایی»، «مرا عاشق»، «هست شب»، «خزان»، «جان جهان» و غیره را ساخت که پیشتر هیچ نمونه‌ی مشابهی نداشتند، اما تأثیر بسیاری در روند آهنگسازی نسل بعد و حتی هم‌نسلان مشکاتیان داشت.

تولد این فیروزه‌ی خوش نقش و اردیبهشتی موسیقی ایران را به تمام دوستداران و عاشقان موسیقی تبریک می‌گویم. یاد و نامش جاویدان.

ــ مازیار شاهی

پ.ن.: در این نوشتار از لفظ استاد استفاده نشده است، زیرا پرویز مشکاتیان برای اثبات بزرگی نیازی به هیچ پیشوند و پسوندی ندارد.