سعید ثابت نوازنده سنتور و شاگرد استاد فرامرز پایور از نوآوریهای این استاد بزرگ سنتورنوازی ایران گفت و او را هنرمندی پیشرو در زمانه خودش دانست.

سعید ثابت، نوازنده پیشکسوت سنتور و مدرس موسیقی در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی موسیقی ایران  با تشریح جایگاه زنده‌یاد فرامرز پایور در موسیقی ایران در سالروز درگذشت ایشان و تبیین شیوه سنتورنوازی استادش گفت: در مورد نوآور بودن یا نبودن شیوه استاد پایور هیچ ابهامی وجود ندارد؛ دگرگونی‌ای که ایشان در سنتورنوازی ایجاد کردند و نگرش و تفکرشان، کاملاً جلوتر از زمان خودشان بود. ایشان ضمن تکیه بر ستون‌های اصلی موسیقی ایرانی و همان موسیقی سنتی اصیل، رویکردی ابداع‌گرایانه و نوگرا نسبت به آینده داشتند. برخوردی که در آن زمان با شیوه تک‌نوازی و قطعات استاد پایور می‌شد، مشابه همان مواجهه‌ای بود که پیش‌تر با علینقی‌خان وزیری اتفاق افتاده بود.

شاگرد فرامرز پایور با اشاره به مبانی تکنیکی کار پایور افزود: آنچه در موسیقی ضروری بوده، رعایت توالی صحیح نت‌ها، محدوده صوتی و اجرای منظم است.استاد پایور معتقد بودند که باید یکنواختی و بهم‌نوازی در ساز رفع شود. ایشان می‌گفتند سنتور ۹ خرک و چندین محدوده صوتی دارد و باید از تمام این ظرفیت‌ها متناسب با نوع اثر استفاده شود، نه اینکه فقط از بخش میانی ساز بهره بگیریم و دو سمت دیگر بلااستفاده بماند؛ همان کاری که استاد وزیری روی تار انجام داد و از تمام امکانات ساز استفاده کرد.

ثابت افزود: نگرش استاد پایور پویا بود و از ماندن در یک نقطه پرهیز می‌کردند. می‌گفتند اگر پرسشی در یک بخش مطرح می‌شود، الزاماً پاسخ نباید در همان محدوده داده شود. در پاساژها، نت‌ها را به‌صورت تدریجی بالا می‌بردند و پاسخ را در محدوده بالاتر ارائه می‌کردند. این نوع کار در زمان خود شاید متفاوت بود و طبیعی است که هر کار تازه‌ای با بازخوردهای متفاوت مواجه شود. به همین دلیل به ایشان می‌گفتند شما روی سنتور بندبازی می‌کنید. اما استاد پایور هیچ‌گاه از موج مخالفت‌ها عقب‌نشینی نمی‌کردند و به‌واسطه باورهای محکم‌شان مسیر خود را ادامه می‌دادند.

این نوازنده پیشکسوت سنتور ادامه داد: به همین دلیل نوشته‌ها و آثار استاد پایور شاید تا پنجاه سال آینده هم تازگی خود را حفظ کنند. هر تکنیکی که لازم بوده در سنتور وجود داشته باشد، استاد پایور پیاده کرده‌اند. امروز ممکن است برخی بگویند کار جدید ارائه می‌کنند، اما آنچه باید در سنتور تحقق می‌یافت، در توان استاد بوده و همه را اجرا کرده‌اند. شاید امروز کسی بخواهد بخشی را جابه‌جا کند یا وارونه کند، اما اصل تکنیک‌ها را همان زمان ایشان بنا نهاده‌اند.

این نوازنده همچنین درباره روش کار پایور در آهنگسازی و ارکستراسیون توضیح داد: در آثار ارکسترال ایشان، اگر پرسشی در بخشی مطرح می‌شد، پاسخ آن را سازهای کششی در اکتاو بالاتر می‌دادند و این کاملاً نمایانگر سبک ایشان است.

وی با اشاره به نگاه دقیق و همه‌جانبه استاد پایور گفت: در سفرهایی که با هم داشتیم، وقتی وارد هتلی می‌شدیم، از ابتدایی‌ترین قسمت مثل آشپزخانه تا بخش‌های دیگر را بررسی می‌کردند. بسنده کردن به یک نقطه در ذات ایشان نبود و همین نگرش در موسیقی‌شان هم دیده می‌شد.

سرپرست گروه موسیقی پایور افزود: استاد پایور فقط به ساز تخصصی خودشان بسنده نمی‌کردند. هرچه درباره تار یا ویولون نوشته شده بود، جمع‌آوری، تنظیم و برای سنتور بازنویسی می‌کردند. از همین رو یکی از پرکارترین استادان زمان خود بودند. گویی شبانه‌روز برایشان ۳۶ یا ۳۸ ساعت بوده است. نمی‌دانم این زمان را از کجا می‌آوردند.

وی همچنین به نگاه پایور در نت‌نگاری و حفظ میراث موسیقی اشاره کرد و گفت: استاد دوامی در مواجه با استاد پایور و شیوه نگرشش به انواع سازها و آواز می‌گفتند این بخش‌ها مربوط به آواز است، اما استاد پایور به‌دلیل همان نگرش پویا می‌گفتند نوشتن و ثبت آن‌ها برای آیندگان لازم است. به همین دلیل در هر نقطه‌ای از موسیقی که ورود کنید، ردپایی از ایشان هست؛ چه در آهنگسازی، چه در نوازندگی و چه در آموزش.

ثابت ادامه داد: در ساز تخصصی سنتور، هر آنچه لازم بوده انجام شده و استاد پایور کار را به نقطه کمال رسانده‌اند. اما هنر هیچ‌گاه به یک نقطه ختم نمی‌شود. باید روزگاری برسد که دوباره فردی با خصوصیات و نگرشی مشابه پایور ظهور کند و تحولی تازه ایجاد کند؛ همان‌طور که در دوره ایشان، موسیقی ایران سرشار از ستاره‌هایی مانند صبا، تهرانی، دوامی و …. بود. تک‌تک این ستاره‌ها پس از خاموش شدن جسم، نور معنوی‌شان باقی مانده است.

این نوازنده با اظهار امیدواری نسبت به آینده موسیقی ایران افزود: اکنون خلأیی وجود دارد، اما این وضعیت پایدار نمی‌ماند. ممکن است پنجاه یا صد سال بعد، دوباره آسمان هنر ایران پرستاره شود. اما فعلاً باید دانست که استاد پایور برای سنتور و موسیقی ایران هر آنچه لازم بوده انجام داده‌اند. رفتن چنین افرادی خیانتی ناگزیرِ طبیعت به هنر است؛ چون باید می‌ماندند تا این رشته را بیشتر پیش ببرند. اما گردش طبیعت متوقف نمی‌شود. خوشحالیم که ایشان جلوتر از زمان خود بودند و به همین دلیل هنوز خلأ شدید احساس نمی‌شود.

سعید ثابت درباره اینکه  آیا نوآوری‌های امروز نوازندگان سنتور می‌تواند آغازگر ظهور شخصیتی مشابه استاد پایور باشد، گفت: کارهایی که امروز به‌عنوان نوآوری مطرح می‌شود، مانند همزمان نواختن دو نت یا ترکیب تکنیک‌های آهنگسازی، استاد پایور پنجاه سال پیش انجام داده‌اند. نمونه آن قطعه “فریبا” در سال ۱۳۴۰ است که از پیانو الهام گرفته شده بود و در آن دست راست، بخش بم و دست چپ، ملودی را اجرا می‌کرد؛ خلاف آنچه که در سنتور وجود داشت. این کار مبتنی بر موسیقی اصیل ایرانی بود و فراتر رفتن از چهارچوب‌ها بر پایه دانش صورت می‌گرفت.

وی افزود: استاد پایور برای آینده پیش‌بینی کرده و راهکار گذاشته‌اند تا افراد از این شیوه‌ها الهام بگیرند. البته طبیعی است که جوانان با شور و انرژی درونی خود مسیرهای تازه را تجربه کنند و این روند ایرادی ندارد. اما باید بدانند که دانش پایه باید درست باشد.

این آهنگساز در پایان خاطر نشان کرد: استاد پایور در جوانی قطعات را با سرعت بیشتری اجرا می‌کردند و در سال‌های پایانی عمر، همان قطعات را با پختگی و آرامش بیشتری می‌نواختند. در هنر، تلاطم درونی نمود بیرونی دارد و آثار هر دوره، بازتاب حال درونی هنرمند است. جوانان باید تجربه کنند اما فراموش نکنند که پایه‌های کارشان بر دانش استوار باشد.

گفتگو:سحر طاعتی