فاروق درپور با شرح سابقه تاریخی و آیینی مقام «طلب باران» در تربت‌جام، توضیح داد که این مقام ریشه در نیاز مردم کویرنشین به بارش باران دارد و همچنان یکی از آثار شناخته‌شده و مانا در موسیقی نواحی خراسان است .

فاروق درپور فرزند استاد نورمحمد درپور که راوی مقام «طلب باران» در منطقه تربت جام بوده در گفتگو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی موسیقی ایران درباره مقام «طلب باران» و زمان اجرای آن در گذشته و امروز در تربت‌جام گفت: گاهی انسان با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود که دیگران می‌توانند برای رفع آن کمک کنند، اما برخی مشکلات همچون خشکسالی و نبود باران فراتر از توان بشر است. منطقه تربت‌جام و نواحی کویری اطراف آن از گذشته با خشکسالی‌های مداوم مواجه بوده‌اند و در سال‌هایی که بارش اندک یا کاملاً قطع می‌شد، مردم هر یک به شیوه‌ای با دعا، ذکر و نیایش از خداوند طلب باران می‌کردند.

وی افزود: در دوران کودکی‌ام سنت‌هایی وجود داشت که به ما می‌آموختند و برخی از آن‌ها امروز نیز کم‌وبیش اجرا می‌شود. در سال‌هایی که بارندگی کم می‌شد و به‌ویژه در روزهای نزدیک به نوروز، خبر می‌دادند که عصر قرار است در روستا “بارونی” بخوانند. جوانان و سالخوردگان در خانه‌ها یا در کوچه و خیابان جمع می‌شدند و دسته‌جمعی می‌خواندند. بخشی از آن را هنوز به یاد دارم؛ با لهجه تربت‌جامی اجرا می‌شد و یک نفر می‌خواند و بقیه تکرار می‌کردند. مردم دم درِ خانه‌ها به خوانندگان آرد، پول یا خوراکی می‌دادند و بعداً آن‌ها را خیرات می‌کردند. خودم به یاد دارم که گاهی مردم روی پشت‌بام می‌رفتند و با سطل آب را به‌عنوان نماد باران روی جمعیت می‌ریختند. گروهی نیز با دعا و نماز باران نیایش می‌کردند.

درپور با اشاره به قدمت این آیین گفت: این رسم در خاف، تربت‌جام، تایباد، شهرک، صالح‌آباد، سرخس و مناطق دیگری از خراسان رایج بوده است.

وی درباره اجرای مقام «طلب باران» به‌صورت آوازی یا سازی توضیح داد: اصل این مقام آوازی و در حقیقت نوعی مناجات است؛ زیرا مردم از خداوند طلب باران می‌کردند.

اما این مقام را هم آوازی و هم همراه با دوتار اجرا می‌کردند. برخی افراد بواسطه بعد مناجات گونه این مقام، بدون ساز می‌خواندند، اما اکثر مردم آن را با دوتار اجرا می‌کردند. آهنگ آن نیز مشخص است و نسخه‌هایی چون «چوپون پنیر مایه، زنش خمیر مایه، سگش فطیر مایه، بزغاله شیر مایه… الله بده تو بارون» همچنان در حافظه مردم وجود دارد.

درپور در ادامه به معنای مناجاتی این مقام اشاره کرد و گفت: خداوند هیچ‌گاه بندگانش را ناامید نمی‌کند. در کتاب خواجه امینی آمده است: “نیز تو خاطر ز ما باش که ما نیز تو راییم، در هر دو جهان مقصد و مقصود تو ماییم.” یعنی اگر بنده یک قدم به‌سوی خدا بردارد، خداوند صد قدم به سمت او می‌آید. این مقام هم دعایی است که مردم با اخلاص می‌خواندند و خداوند اجابت می‌کرد.

وی درباره جایگاه این مقام در موسیقی تربت‌جام توضیح داد: امروز این مقام کاملاً جا افتاده است. بسیاری از جوانانی که تازه می‌خواهند دو تار بیاموزند، یادگیری این اثر را ضروری می‌دانند و آن را از آهنگ‌های اصیل به شمار می‌آورند. این مقام میان مردم، چه عام و چه خاص، شناخته‌شده است.

درپور درباره ماندگاری این مقام نسبت به دیگر آثار نواحی گفت: هرچند نسل جوان در منطقه تربت‌جام چندان به موسیقی قدیم اجدادی خود توجه ندارند، اما مقام باران به‌دلیل کاربرد آیینی‌اش همچنان مانده و به نسل‌های بعدی نیز منتقل خواهد شد. این اثر به اندازه مقام‌های مشهور نواحی شناخته نشده، اما در منطقه ما کاملاً جا افتاده است. با کاهش بارندگی در پاییز و زمستان، مردم همچنان به نیایش و خواندن این مقام فکر می‌کنند.

وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر امکان اجرای این مقام در شهرهای دیگر برای طلب بارش در شرایط کمبود باران گفت: این مقام باید از سر اخلاص و از عمق دل خوانده شود. نباید آن را مانند نمایش تئاتر اجرا کرد؛ اما خداوند بخشنده است و همان را هم می‌پذیرد. مهم این است که از دل و برای خدا خوانده شود.

پسر نورمحمد درپور در خاتمه  درباره اولین راوی این مقام گفت: نمی‌توان فرد مشخصی را به‌عنوان پدیدآورنده این اثر معرفی کرد. این مقام از گذشته در منطقه وجود داشته و خوانده می‌شده است. کسانی که صدا نداشتند نیز آن را می‌خواندند. من این مقام را از پدرم و بعدها از مرحوم پورعطایی شنیده‌ام، اما پیش از آن‌ها نیز وجود داشته است. همان‌طور که نماز باران از زمان پیامبر و ائمه رواج داشته، این مقام نیز سابقه‌ای طولانی دارد و با آواز و سوز دل خوانده می‌شده است.

این نوازنده و خواننده در پایان درباره اجراهای اخیر خود در ایران و خارج از کشور توضیح داد: پس از اجرای ترکیه، در دانشگاه تهران برنامه داشتم و برای ورودی دانشگاه در مصلی نماز جمعه و تالار مولوی اجرا کردم. یک برنامه قرار بود اول آذر در بندرعباس برگزار شود که لغو شد. یک کنسرت بزرگ نیز در تالار وحدت داریم که اردیبهشت سال آینده برگزار می‌شود. برای این اجرا هر هفته یک شب در مشهد تمرین می‌کنیم و حدود هفتاد تا هشتاد نفر هستیم. این برنامه نود دقیقه‌ای برای گروه خراسان است که چهل‌وپنج دقیقه آن مربوط به آن‌ها و چهل‌وپنج دقیقه مربوط به ماست. اجراهای کوچک‌تری هم در منطقه خودمان داریم.

وی درباره جزئیات اجرای اردیبهشت گفت: آقای آریا مدیر برنامه است و تنظیمات لازم برای تالار را انجام داده‌اند. بخشی از برنامه اجرای صحنه‌ای و بخشی شامل قطعات موسیقایی شمال خراسان و ماست که اکنون مراحل پایانی تمرین را می‌گذرانیم. جزئیات بیشتر پس از نهایی شدن اعلام می‌شود.