به گزارش روابط عمومی انجمن موسیقی ایران متین رضوانی‌پور خواننده آواز ایرانی و پژوهشگر موسیقی آیینی می گوید: ماه مبارک رمضان در نقاط مختلف ایران دارای رسوم و آیین مختص خود بود. در این ماه موسیقی های مختلفی اجرا می شد، موسیقی هایی که در آن کمتر از ساز و بیشتر آواز استفاده می شد. البته آیین دمام نوازی در بوشهر و نقاره زنی در شمال کشور مستثنی از این قاعده است.

**نقاره زنی
این محقق موسیقی آیینی با توضیح اینکه نقاره زنی، سنتی بود که در سراسر ایران برای رویت هلال ماه نواخته می شد، اظهار داشت: برای آغاز ماه شوال و پایان رمضان نیز آیین نقاره زنی اجرا می شد و نقاره ‌زن‌ها با نواختن این ساز، مردم را از فرا رسیدن رمضان آگاه می‌ کردند.

**چاووش خوانی
رضوانی پور اظهار داشت: چاووشی خوانی آیین دیگری بود که یک روز پیش از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان برگزار می‌ شد، به این ترتیب که مردم برخی شهر‌ها، شب قبل از نخستین سحرگاه ماه مبارک رمضان را تا صبح بیدار مانده و با برگزاری آیین‌های معنوی و پوشیدن لباس‌های نو، به استقبال این ماه رفته و چاووش‌ خوان‌ها به خوانش‌ چاووشی‌ هایی مرتبط با آن روز می ‌پرداختند.
وی گفت: البته چاووش‌ خوانی انتهایی یا الوداع خوانی نیز در بسیاری از نقاط ایران مرسوم بود که سه ‌روز آخر ماه مبارک رمضان توسط همین چاووش‌ خوان‌ها برگزار شده و به استقبال ماه شوال می‌رفتند.

** آیین آبی بنوش
این خواننده، «بسم الله خوانی»، «دم دم سحری»، «آبی بنوش»، «گره گشای»، «صلوات خوانی» و «دعای سفره» را از دیگر آیین های سنتی این ماه پر برکت ذکر و اضافه کرد : آیین «آبی بنوش» نیز از سنت‌ های رایج شهرهای شمالی و استان بوشهر بود که ۱۰ دقیقه پیش از اذان صبح با پخش نوای «آبی بنوش لعنت حق بر یزید کن، جان فدای تربت پاک شهید کن» از مساجد محله‌ها، مردم را برای نوشیدن آب، پیش از اذان صبح از خواب بیدار می کرد.

** دم‌ دم‌‌ سحری
رضوانی پور توضیح داد: «دم دم سحری» یکی دیگر از سنت های ماه رمضان در بوشهر بود که سحرهای رمضان توسط دو مرد فانوس ‌به ‌دست و دمام ‌به ‌دوش در محله‌ ها و کوچه‌ های بوشهر اجرا می‌شد. دم‌ دم‌ سحری نوای موزونی است که از ترکیب دو کلمه دم ‌دم و سحری از ضرب‌ آهنگ کوبش چوب بر دمام ایجاد می‌شود و دم‌ دم ‌سحری ‌خوانان با ضربه‌ های آهنگینی بر دمام با ریتم سه‌ ضربی، همراه با خواندن اشعار دعاگونه روزه ‌داران را وقت سحر از خواب بیدار می‌ کردند.

**مناجات‌خوانی و سحرخوانی
این خواننده گفت: مناجات‌خوانی نیز به آن دسته از آثار موسیقایی دینی گفته می‌شود که با استفاده از اشعاری با درون‌ مایه راز و نیاز با خدا در سحر‌های ماه رمضان برای به موقع بیدار کردن مردم از خواب و بهره‌مندی بیشتر از لحظات باقی‌ مانده تا سحر اجرا می ‌شود.
رضوانی پور ادامه داد : در قدیم مناجات‌ خوان‌ها از یک تا دو ساعت مانده به اذان صبح بر بام خانه ‌شان می‌ رفتند و با اجرای زیبا ترین نواها مردم را برای سحر بیدار می کردند. در صورت وسیع‌ تر بودن محله‌ ها مناجات‌خوان‌ها چند نفره و در گلدسته‌ های مساجد به نوبت، به صورت تک صدایی و یا چند صدایی مناجات سحری می ‌‌خواندند که به آن گلدسته‌ خوانی و به آن اشخاص گلدسته‌ خوان نیز می ‌گفتند.
پژوهشگر موسیقی آیینی اظهار داشت : با گسترش عصر ارتباطات، مردم در ایران از سنت ها و آیین های دیرینه خود فاصله گرفته اند که به مرور نیز در حال فراموشی است.

**ربنا
رضوانی پور، ربنا را گونه ‌ای دیگر از آثار موسیقایی دینی متداول در ماه رمضان دانست و گفت : محتوای ربنا منتخبی از چند آیه مبارکه قرآن کریم است و قبل از اذان مغرب اجرا می شود.

** شب‌‌خوانی رمضان
به گفته وی، شب‌‌ خوانی از دیگر نغمه های ماه رمضان است که هنگام فرا رسیدن این ماه در هر محله، توسط یک فرد یا تعدادی افراد در هنگام سحر انجام می ‌شد.
این خواننده توضیح داد: شب‌‌خوان در هر سحر بر بالای بام می‌رفت و با خواندن اشعاری، یا نواختن طبل مردم را برای سحر بیدار می‌کرد. در قدیم بسیاری اشخاص بدون خوانش آواز و تنها با صدای طبل و کوباندن بر اشیای کوبه ای، مردم را بیدار می‌کردند و در برخی مناطق نیز عده‌ای موظف بودند که با سازهای بادی چون کرنا، نفیر، دوزله و نواختن نغماتی خاص، مردم را برای آماده ‌سازی سفره سحری بیدار کنند.

** صلوات‌خوانی
رضوانی پور، صلوات‌خوانی را از انواع موسیقی مذهبی ماه رمضان ذکر و اضافه کرد: خواننده با استفاده از اشعاری که در آن مردم را به فرستادن صلوات دعوت می‌ کند این مراسم را اجرا می کرد.
وی در ادامه این مصاحبه نمونه‌ ای از اشعار صلوات ‌خوانی که در دستگاه چهار گاه است را یاد می کند.
«اول به خدای حی داور صلوات
دوم به رسول تاج برسر صلوات
سوم به علی و آل و اولاد علی
چهارم به کنار حوض کوثر صلوات»

** گره گشو یا گره‌ گشای
رضوانی پور در تشریح نغمه های ماه رمضان می گوید: برگزاری سنت «گره گشو» یا «گره‌ گشای» در شب پانزدهم رمضان هم‌ زمان با ولادت امام حسن مجتبی (ع) است که در منطقه بندر دیلم اجرا می‌شد. در این سنت خانواده‌ها از دو روز قبل به تهیه و آماده ‌سازی آجیل مخصوص و تنقلات می ‌پرداختند و گندم، نخود، باقلای لپه و دیگر حبوبات را تفت می‌دادند و با نقل و شکلات و سایر شیرینی‌ ها مخلوط می ‌کردند.
رضوانی پور می گوید : در ادامه، کودکان کمی پس از افطار کیسه ‌ای کوچک به گردن می‌ انداختند و با تکرار مداوم آهنگ «گلی گشو سرت بشو» به در منازل می ‌رفتند و اغلب خانواده‌ها از آجیل‌ های آماده ‌شده به کیسه های آنها می ریختند. اگر خانواده‌ای نیز بنا به هر دلیلی از دادن آجیل مخصوص سر باز می‌ زد، بچه‌ ها با هم چنین می‌خواندند: «خونه گدا خیرش ندا» به معنی «خانه (خانواده) گدا خیرش را به ما نداد».

** دعای سفره
به گفته وی دعای سفره نیز گونه ‌ای دیگر از موسیقی دینی با اشعاری با مضمون شکر خدا، دعا کردن برای بانیان، شرکت‌ کنندگان در مراسم، بزرگان دینی و عاقبت ‌به ‌خیری اشخاص است که معمولا پس از تناول افطار در ماه مبارک رمضان، توسط مداح یا روحانی اجرا شده و مردم هم با گفتن آمین‌ جواب او را می ‌دادند.
این پژوهشگر گفت : دعای سفره را هم به زبان عربی و هم به فارسی می‌توان در اغلب مقام‌ها و دستگاه‌ها اجرا کرد.

** اذان
این محقق با اشاره به اینکه اذان پر کاربردترین گونه اثر موسیقایی دینی است که برای آگاه کردن مسلمانان از لحظه‌ فرا رسیدن اقامه نماز در تمامی سال به ویژه ماه رمضان اجرا می شود، اظهار داشت : اذان در بین مسلمانان جهان بر مبنای نغمات کشورها اجرا می شود که در ایران هم براساس مقام‌های موسیقی عرب و هم موسیقی ردیف دستگاهی ایران خوانده می شود.
وی اعتقاد دارد که موسیقی ایرانی و نغمات جاودان، پیوند و رابطه نزدیکی با موسیقی آیینی دارد و در این باره می گوید : بسیاری از پادشاهان به ویژه پادشاهان صفوی با اجرای موسیقی و ساز و آواز مخالف بودند و کسی که می خواند مورد شدیدترین برخوردها قرار می گرفت به همین دلیل موسیقیدانان در آن دوران، آوازها را در قالب اشعار و مطالب مذهبی گنجاندند و به این ترتیب آوازها تبدیل به مناجات، مدح و منقبت؛ و ترانه ها و تصنیف ها تبدیل به نوحه، مولودی و ریتمیک مذهبی شد.
رضوانی پور افزود : موسیقی ما از برکت امام حسین (ع) و آموزه های مذهبی و دینی مان حفظ شده است، اگر دقت کنید بسیاری از نغمات و تصنیف های قدیمی با نوحه ها یکی است و فقط متن شعری آنها تفاوت دارد.
وی با یادآوری این نکته که بازماندگان موسیقی آیینی، بیش از ۶۰- ۷۰ سال سن دارند، تاکید کرد: رسانه ها باید برای تبلیغ موسیقی آیینی و یادگیری جوانان از بازماندگان این میراث ناملموس، فرهنگ سازی کنند تا جوانان نزد غلامان و پیران موسیقی آیینی بروند و این میراث معنوی را بیاموزند.

منبع:ایرنا