آخرین نشست پژوهشی جشنواره موسیقی نواحی ایران با موضوع «ترمینولوژی (واژه شناسی) در موسیقی اقوام ایران و ارتباط آن با موسیقی دستگاهی» صبح ۲ آبان ماه با حضور جمعی از پژوهشگران این حوزه در هتل پارس کرمان برگزار شد.

به گزارش ستاد خبری چهاردهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران، در ابتدای این نشست، محمدعلی مراتی (دبیر جشنواره) در سخنانی مطرح کرد: واژه «مقام» در موسیقی کلاسیک حوزه ایرانی، عربی، ترکی معنای دقیق خودش را دارد و این شامل موسیقی رسمی این کشورهاست اما درباره اطلاقش به موسیقی اقوام ایرانی باید گفت که به نظر می رسد، بعد از انقلاب اسلامی از طریق جشنواره ها منتقل شده است. طوری که انگار واژه مقام پرستیژی را داده است که سطح این موسیقی را نسبت به موسیقی مردم پسند بالا ببرد.

او ادامه داد: موضوع دیگر اینکه ما کشوری هستیم که ارتباط ژنتیک اندام واری بین موسیقی اقوام و موسیقی دستگاهی داریم. در کشورهای حوزه عربی، ایرانی، ترکی در حوزه ترکیه این ارتباط خیلی دور است اما در ایران این ارتباط اتفاقاتی را رقم زده است. ما در یک رنگ آمیزی شاید در بیشتر اقوام به جز بلوچ ها و آواهای هوره این رابطه ژنتیکی را داریم.

دکتر مریم قره سو (اتنوموزیکولوژ) نیز در بخش دیگری از نشست در سخنانی گفت: واژه «مقام» از نظر ریشه شناسی نوشتاری و در درجه اول به معنای رتبه و جایگاه است و در درجه دوم باید ببینیم این واژه در چه پراکندگی جغرافیایی استفاده می شود و دیگر اینکه حضورش را در رسالات تاریخی بررسی کنیم و بدانیم در میان کدام مردمان ایران و با چه معنایی استفاده می شود تا به یک جمع بندی درست برسیم.

او ادامه داد: من حس می کنم در ۲۰سال گذشته دو اتفاق ناخوشایند افتاده است. این واژه بدون توجه به جایگاهش و بدون توجه به معنای واقعی اش مورد استفاده قرار می گیرد. مثلا گاهی به معنای دستگاه، گاهی به معنای تک ترانه و… استفاده شده است. در واقع آسیب شناسی استفاده نسنجیده از مفهوم «مقام» باید بررسی شود.

سپس احمد صدری (پژوهشگر موسیقی نواحی ایران) در سخنانی گفت: به نظر می رسد این واژه مدت هاست در تاریخ ایران وجود دارد. مقام در عرفان جایی استفاده شده است که سالک از رنگ ها رها شده و به جایگاه سکنی رسیده است و اهل طریقت برای هرکدام از این مراحل جایگاه و مقام قائل هستند. به نظر می رسد این واژه از عرفان به موسیقی عاریت گرفته شده است.

در ادامه فواد توحیدی (پژوهشگر موسیقی نواحی) اظهار کرد: فکر می کنم این واژه به معنای چیدمان دستان ها روی ساز بوده است. در دوره قاجار موسیقی ما شدیدا تحت تاثیر موسیقی آذری است و حتی سازبندی ما بسیار شبیه آذری هاست. در برهه ای هم تحت تاثیر غربی ها بوده ایم و ما «پیش درآمد» را از اورتور غربی ها گرفته ایم. به زعم بنده موسیقی این مملکت حدود ۶۰۰ سال تحت تاثیر ترک ها و ۲۰۰ سال تحت تاثیر عرب ها بوده است.

او ادامه داد: بنده معتقدم این واژه یک واژه نو و بیشتر یک عبارت جشنواره ای است. در موسیقی کردستان و کرمانشاه خیلی از مقام های تنبور از نظر ساختار یکی هستند و در اصل باید یک مقام باشند اما این طور نیست یا حتی مردم منطقه برای دف مقام قائل هستند. یعنی جشنواره تا سازهای کوبه ای ما رسوخ کرده است و عجیب است که این موضوع کاملا میان اساتید دف نوازی جا افتاده است. اما مثلا مردم خوزستان اصلا  از مقام استفاده نمی کنند و واژه «اطوار» را جایگزین کرده اند و کرمانی ها نیز  به آن «رو» میگویند.

نوید وزیری، علیرضا میرخسروی و آریا برزن غیبی (دانشجویان رشته اتنوموزیکولوژی) نیز در این نشست حضور داشتند و نقطه نظرات خود را مطرح کردند.