تعزیه که اجرای آن در ماههای محرم و صفر به اوج خود می رسد، به سبب اینکه در دل اجرا کنندگان آن جای دارد بر دل مخاطبان نیز می نشیند و به همین دلیل در طول قرنها به حیات خود در جای جای ایران ادامه داده است.
این آیین همواره با فرا رسیدن ماه محرم در میادین و محل های پرتردد شهر قزوین به نمایش گذاشته می شود و سوگ و عزای عمومی برای شهادت اهل بیت پیامبر(ص) و سید و سالار شهیدان را در قالب هنر به نمایش می گذارد.
در این مراسم شبیه خوانان یا تعزیه گردانان با اشعار و سخنانی که به زبان های فارسی و ترکی قرائت می شوند و با پوشیدن لباس ها و آلات رزم توجه بسیاری از مردم و رسانه ها حتی در سطح وسیع تری افراد سایر کیش ها و مذاهب را نیز به آین هنر جلب می کنند.
**قزوین از جهت اشعار و اجرا از قطب های اصلی هنر تعزیه خوانی است
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری قزوین در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: قزوین به دلیل آن که در دوره تثبیت حاکمیت صفویه به عنوان پایتخت کشور معرفی شد، خاستگاه بسیاری از آیین های ماندگار در عرصه های فرهنگی و اجتماعی و از جمله تعزیه است .
محمدعلی حضرتی افزود: در قزوین از نظر متن و نسخه ها شاعران فراوانی برای مجالس تعزیه می سرودند و هم در مقام اجرا، تعزیه گردانان و تعزیه خوانان مطرحی در این شهر بوده اند که به این هنر نمایشی استمرار بخشیده اند.
وی اضافه کرد: این جایگاه قزوین طوری بوده که بخش عمده ای از تعزیه خوانان تکیه دولت تهران در دوره قاجاریه از قزوین و طالقان که در آن زمان جزو قزوین بود، برخاسته بودند
وی از عبدالکریم جناب به عنوان یکی از بزرگترین تعزیه خوانان قزوینی یاد کرد که شاگردان فراوانی چون مرحوم ابوالحسن اقبال آذر در مکتب آوازی او تربیت شدند.
حضرتی گفت: اکنون نیز شیوه های تعزیه قزوین از شیوه های اصیلی تبعیت می کند که با وجود بدعت های زیادی که در طول زمان ایجاد شده هم در تعزیه سوار و هم پیاده حرف های زیادی برای گفتن دارد.
وی با بیان اینکه این هنر هنوز هم با گذشت دوره های مختلف جایگاه خود را حفظ کرده ، گفت:در طول زمان هر پدیده فرهنگی خود را با زمان سازگار می کند و تعزیه هم توانسته این سازگاری را ایجاد کند به گونه ای که در گذشته به صورت خانگی و در مرکز میدان های شهری و اکنون نیز در فضاهای بزرگی چون سالن شهید بابایی، مجموعه تختی، خانه شهید بابایی و روستاهای پیرامون از جمله زرجه بستان، بکندی، حصار خروان و اسفرورین برگزار می شود.
حضرتی با بیان اینکه قزوین با وجود چنین سابقه تاریخی از فضای استاندارد برای اجرای تعزیه برخوردار نیست افزود:سال ها است که تاکید کرده ام یک سالن چند منظوره برای اجراهای مختلف نمایشی از جمله تعزیه بیش از پیش برای قزوین ضروری است.
**۱۴۰مجلس نسخه تعزیه در ایران وجود دارد
یکی از تعزیه گردانان قدیمی قزوین با اشاره به وجود ۱۴۰مجلس نسخه تعزیه در ایران گفت:این نسخ هر کدام به یک داستان اختصاص دارد که البته می تواند دینی هم نباشد که از جمله آنها داستان های موسی و شبان، امیر تیمور و شمعون یهودی است که امروزه با توجه به گسترش هنرهای نمایشی اینگونه موضوعات تعزیه دیگر اجرا نمی شود و تعزیه امروزی بیشتر در عزای اهل بیت عصمت و طهارت( ع ) خصوصا با موضوع نهضت عاشورا اجرا می شود.
حسین زمانی که تعزیه خوانی در خانواده وی به صورت نسل به نسل انتقال یافته است با اشاره به قدمت تعزیه افزود:هنر تعزیه خوانی در قزوین قدمت کهنی داشته و از همان زمان صفویه که شروع رسمی آن در قزوین به عنوان پایتخت کشور بود شکل گرفت.
وی اضافه کرد: با توجه به ترک زبان بودن حاکمان صفویه قزوین هم در تعزیه فارسی و هم ترکی از قطب ای اصلی این هنر بوده و این هنر از اینجا به زنجان سرایت کرد.
زمانی ادامه داد: تعزیه، در دوره قاجاره با ورود اساتید بزرگ متحول شده و موسیقی وارد آن شد تا جایی که اکنون بسیاری از اساتید این هنر نمایشی متعقدند ۶۵درصد تعزیه در موسیقی آن نهفته است.
وی افزود: این هنر نمایشی علاقمندان زیادی داشته و در هیچ دوره ای مخاطب خود را از دست نداده است تا جاییکه استاد مطهری در کتاب خود می گوید عوام در گذشته اطلاعات دینی و تاریخی بیشتری از تحصیلکردگان امروزی دارند که این به واسطه هنر تعزیه بوده است.
**ورود برخی افزودنی های جدید هنر تعزیه را از اصالت خود دور کرده است
زمانی اظهار داشت: قزوین در حالی قطب تعزیه است که اکنون چندان مورد حمایت قرار نمی گیرد و به دلیل عدم نظارت و کنترل صحیح بر روی آن شاهد افزودنی های غیرمجازی در محتوای آن هستیم که تعزیه را از قالب سنتی خود خارج کرده است.
وی ادامه داد: تعزیه یک هنر سنتی با پیام غنی دینی است که نباید از سوی افراد خاصی زیر سوال رفته و پیام خود را از دست بدهد.
این تعزیه خوان ادامه داد: در دوران قدیم به دلیل نبود نمایش های دیگر، تعزیه تنها نمایشی بود که صبح و عصر و شامگاه اجرا شده و درخواست زیادی هم داشت اما جای تاسف دارد که اینگونه نمایش ها که هم جنبه دینی و هم هنری دارد از بین می روند.
زمانی، که به پیروی از اجداد و پدران خود به همراه برادرانش تعزیه خوانی را از سال های بسیار قبل آغاز کرده و از سال ۸۳ نیز دهه اول محرم در سالن های ورزشی شهید بابایی و الغدیر اجرا داشته اند گفت: هنر تعزیه برای اجرا نیازمند هزینه های زیادی از جهت تامین فضا، تجهیزات، تصویر و صدابرداری و ایاب و ذهاب است که برآورده کردن آنها از عهده یک نفر یا گروه بر نمی آید بلکه نیازمند حمایت های مسئولان دولتی است.
وی اظهار داشت: امسال با توجه به نبود حمایت های کافی و دشواری تامین تجهیزات، گروه تعزیه ما دیگر در قزوین اجرا ندارد و دهه اول محرم را در لوشان اجرا می کند.
زمانی با اشاره به قدمت اجرای تعزیه در خانواده خود که از جدشان حاج حسین قلی و حاج رحیم بگ نسل به نسل منتقل شده نیز گفت:پدرم حاج میرزا کرم نیز از صدای فوق العاده زیبایی برخوردار بود که به واسطه چند خواب و توصیه ای که به او شده بود به این کار گرایش یافته و اجرا می کرد.
این تعزیه گردان که اشقیا خوان تعزیه است گفت: تعزیه یک نمایش مذهبی است و ورود افرادی با گرایش های دیگر به آن تاثیرات منفی بر تعزیه می گذارد و بارها نیز در تعزیه های ما از سوی مردم مکاتبه شده که از هر شخصی برای این اجراها استفاده نکنیم .
وی با اشاره به نسخ فارسی و ترکی از تعزیه گفت:هر کدام از این نسخ، بسته به مکان و شهری که اجرا می شوند و نوع زبان مخاطبان مورد استفاده قرار می گیرند.
**هزینه های مالی انگیزه تعزیه گردانان را پایین آورده است
یکی دیگر از تعزیه گردانان قزوینی به خبرنگار ایرنا گفت: به خاطر مسایل مالی، بانیان تعزیه انگیزه کمتری برای کار دارند و با توجه به هزینه های برپایی تعزیه، به سمت کارهای کم هزینه تر می روند.
اسماعیل گیوه کش افزود: تعزیه در بین هنرهای سنتی چه از نظر ادبی، چه تاریخی و چه مذهبی کامل ترین است و حتی بسیاری از کارگردانان بزرگ، گره کور داستان های خود را از نسخه های تعزیه می گیرند.
وی اضافه کرد: قزوین از دوره صفویه از قطب ها و مراکز مهم تعزیه خوانی بوده و امروزه هم در بسیاری از مناطق آن از جمله شینقر، زیاران، حصار خروان، آبیک، تاکستان و قزوین این هنر سنتی اجرا می شود.
گیوه کش ادامه داد: به دلیل جایگاه برجسته قزوین در هنر تعزیه خوانی از دیرباز هنرمندان آن علاوه بر اجرای داخل استانی، برای اجرا به شهرها و استان های دیگر از جمله تهران، اراک، اصفهان و الیگودرز دعوت می شدند که امروز هم خصوصا در ایام دهه اول محرم بسیاری از این افراد به استان های دیگر می روند.
وی با بیان اینکه تعزیه در دوران امروز رو به فراموشی گذاشته، خاطرنشان کرد: نسل امروز در کل، اعتقاد و علاقه کمتری به تعزیه دارند در حالی که تعزیه یک داستان است که باید از ابتدا تا انتها تماشا و محتواهای هنری، ادبی و معنوی آن در ذهن مخاطب بنشیند.
این تعزیه خوان قزوینی اظهار داشت:فراگیر شدن فضای مجازی هم در افت تعزیه موثر بوده و موجب شده تا هر فردی برای دیده شدن با پوشیدن لباس تعزیه خوانی خود را در قامت یک تعزیه خوان حرفه ای ببیند.
**هنر تعزیه تاثیر زیادی در پیوند نسل جدید با نهضت عاشورا دارد
رییس انجمن هنرهای نمایشی قزوین نیز گفت: گرچه سند دقیقی از اینکه مهد هنر تعزیه کشور کدام استان است نداریم اما بدون شک قزوین یکی از قطب های اصلی این هنر نمایشی است تا جایی که به یک بخش جدایی ناپذیر از محرم و صفر تبدیل شده است.
ناصر ایزدفر افزود:در دهه اول محرم گروه های نمایشی متعددی در نقاط مختلف قزوین اجرای تعزیه دارند که به تناسب مناسبت هر روز یکی از صحنه های کربلا را از جمله طفلان مسلم، حربن یزید ریاحی، قاسم(ع)، علی اکبر(ع)، ابوالفضل عباس(ع) و در نهات حضرت سید الشهدا(ع) را اجرا می کنند.
وی افزود: تعزیه امام حسین(ع) جزو طولانی ترین تعزیه ها است که معمولا از صبح آغاز شده و با به تصویر کشیدن صحنه های مختلف تا عصر عاشورا ادامه دارد.
رییس انجمن هنرها نمایشی قزوین با تاکید بر تاثیر این هنر در پیوند معنوی نسل جدید با قیام عاشورا افزود:این نمایش سنتی در صورت اجرای درست و موثر و هدفند از سوی گروه های حرفه ای و تخصصی و نه گروه های خیابانی، به پیوند نسل جدید با نهضت عاشورا کمک کند.
منبع: خبرگزاری ایرنا